ในบทความแรกๆ ผู้เขียนเคยเขียนว่าปลานิลเป็น aquatic chicken หรือ terrestrial tilapia เป็นปลาที่มีศักยภาพในการพัฒนาการเพาะเลี้ยงสูงและหลายท่านที่ติดตามบทความในเพจนี้ไม่ต้องบอกก็คงทราบกันดีว่าความต้องการผลผลิตปลานิลในปัจจุบันเพิ่มมากขึ้นส่งเสริมให้รูปแบบการเพาะเลี้ยงเปลี่ยนแปลงไปเป็นระบบอุตสาหกรรม ที่มีการพัฒนาการเลี้ยงอย่างหนาแน่น เพื่อให้มีปริมาณผลผลิตที่แน่นอนสามารถตอบสนองต่อความต้องการของผู้บริโภคทั้งในและต่างประเทศได้ หลายประเทศมีการเพาะเลี้ยงปลานิลเป็นอันดับต้นๆ ของโลก เช่น จีน อียิปต์ ฟิลิปปินส์ อินโดนีเซียซึ่งรวมถึงประเทศไทยด้วยการพัฒนาการเลี้ยงแบบหนาแน่นโน้มนำให้สิ่งแวดล้อมในบ่อเลี้ยงมีสภาวะที่ไม่เหมาะสม การจัดการคุณภาพน้ำและสิ่งแวดล้อมในบ่อทำได้ยากขึ้นซึ่งจะทำให้ปลาเกิดความเครียด นำไปสู่ความเสี่ยงต่อการเกิดโรค ปลาไวต่อการติดเชื้อได้มากขึ้นและเกิดการระบาดของโรคที่รุนแรงภายในฟาร์มและสร้างความสูญเสียทางเศรษฐกิจอย่างมาก

โรคที่เป็นอุปสรรคต่อการเลี้ยงปลานิล ได้แก่ ปรสิต เชื้อริคเกตเซีย เชื้อแบคทีเรีย และเชื้อไวรัส โดยเชื้อแบคทีเรียแกรมบวกที่พบบ่อย ได้แก่ เชื้อสเตรปโตคอคคัส (Streptococcus spp.) และเชื้อแบคทีเรียแกรมลบที่พบบ่อย ได้แก่ เชื้อแอโรโมนาส (Aeromonas spp.) ซึ่งเป็นเชื้อสำคัญเชื้อหนึ่งที่ก่อให้เกิดความเสียหายต่ออุตสาหกรรมการเลี้ยงปลานิลอย่างมาก

ซีรีย์โรคติดเชื้อในปลานิลนี้ สำหรับภาคแรกและครั้งแรกนี้จะขอเริ่มที่โรคติดเชื้อแอโมนาสเบาๆ นะคะอาจมีศัพท์เทคนิคบ้าง แต่หากมีข้อสงสัยก็สามารถสอบถามแลกเปลี่ยนความรู้เพิ่มเติมกันได้ค่ะ

เชื้อแอโรโมนาสอยู่ใน family Aeromonadaceae และ genus Aeromonas มีหลายสายพันธุ์ เช่น Aeromonas hydrophila, Aeromonas salmonicida, Aeromonas caviae, Aeromonas veronii และ Aeromonas sobria เป็นต้น เชื้อแอโรโมนาสจัดเป็นเชื้อฉวยโอกาส (Opportunistic pathogens) ก็คือพบได้ทั่วไปในสิ่งแวดล้อมทั้งในดินและน้ำปกติจะไม่ก่อโรคเว้นในบางกรณีที่ปลาป่วยอ่อนแอได้รับเชื้อและเชื้อจะฉวยโอกาสก่อโรคขึ้นมาข้อมูลจากงานวิจัยพบว่าเชื้อแอโรโมนาสสามารถก่อโรคได้ทั้งในคน (พบน้อยมากๆ ค่ะไม่ต้องตกใจกลัวไปก่อน) และสัตว์การติดเชื้อในคนพบสาเหตุจากการสัมผัสเชื้อจากปลาป่วยหรืออมโรคผ่านทางผิวหนังที่มีบาดแผล จะบวมอักเสบตรงที่ได้รับการสัมผัสกับเชื้อ นอกจากนี้เชื้อแอโรโมนาสยังมีผลกระทบต่อสุขภาพของผู้บริโภคในแง่ความปลอดภัยอาหาร (food safety) ผู้ที่ได้รับเชื้อโดยเฉพาะเด็กและผู้ที่ระบบภูมิคุ้มกันบกพร่องจะไวรับต่อการติดเชื้อและมีอาการท้องเสีย กระเพาะและลำไส้อักเสบได้นะคะทั้งนี้ ถ้าฟาร์มมี GAP ผู้ปฏิบัติงานมีสุขลักษณะในการปฏิบัติงานในฟาร์มที่ดีก็จะสามารถลดความเสี่ยงในการติดเชื้อผ่านทางผิวหนังได้ค่ะ สำหรับเรื่องการรับเชื้อผ่านทางอาหารถ้าเรารักษาความสะอาดตลอดกระบวนการทำกับข้าว ล้างมือบ่อยๆ ก็สามารถลดความเสี่ยงการได้รับเชื้อผ่านทางอาหารเช่นกันค่ะ ดังนั้นเท่าที่อ่านมาอย่าเพิ่งกลัวกันไปก่อนนะคะ เขียนมาตั้งยาวก็ยังไม่เข้าเรื่องของเรากันเลยว่าเชื้อมีผลยังไงกับปลา…ไว้คราวหน้ามาต่อกันนะคะ

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก) 

Infectious disease in Tilapia: Aeromonas - Intro

We’ve already mentioned that tilapia is sometimes called “aquatic chicken” or “terrestrial tilapia”, from the fact that tilapia adapt so well in aquaculture and can grow so fast as chicken does.

As you already know, tilapia business is growing rapidly. The culture pattern itself has shifted toward intensive and more industrial-like, in order to sever increasing demand in seafood market. Top tilapia producers of the world are China, Egypt, the Philippines, Indonesia and Thailand.

However, intensive culture means fish are reared in a very high intensive environment and this situation, if not carefully managed, can lead to many problems. Such condition will lead to water quality deterioration which become difficult to manage. This will lead to stress which make fish more susceptible to disease outbreaks in farm.

The most common diseases found in tilapia culture are caused by parasite, rickettsia, bacteria and virus. For bacteria, Streptococcus spp. and Aeromonas spp. are the most dangerous in tilapia industry.

Let start with Aeromonas first.

Aeromonas spp. is a Gram negative bacteria in the family Aeromonadaceae. There are many species of Aeromonas. The common species found in fish and amphibian include Aeromonas

hydrophila, Aeromonas salmonicida, Aeromonas caviae, Aeromonas veronii and Aeromonas sobria. Aeromonas is usually not a main cause of disease itself. They are considered as opportunistic pathogen. They are ubiquitous in nature, in both soil and water. In normal situation, Aeromonas won’t cause disease except when fish are weak or stress.

Aeromonas were also reported to cause disease in human (but this is rare!). Human usually contacts Aeromonas by direct contact with diseased fish. Bacteria can pass through laceration on the skin and cause dermatitis or abscess. In addition, Aeromonas can also cause food safety concern, such as diarrhea, gastritis and enteritis, especially in young and immunocompromised patient.

Farm with good sanitation can help reduce the risk of Aeromonas infection in farm personnel. Wash hands frequently will reduce the risk of food poisoning by the bacteria.

Next time, we will discuss about how does Aeromonas affect the fish.

Mintra Lukkana, DVM, MSc, PhD
Pathradol Piamsomboon , DVM , PhD