มาถึงตอนจบภาคแรกเชื้อแอโรโมนาสในซีรีย์โรคติดเชื้อในปลานิลกันแล้ว ทำอย่างไรเมื่อเกิดปัญหาโรคติดเชื้อแอโรโมนาสขึ้นในฟาร์ม

การเพาะเลี้ยงปลาในหลายๆ ประเทศเมื่อเกิดการระบาดของโรคภายในฟาร์ม อาจการพิจารณาควบคุมและรักษาโรคด้วยการใช้ยาต้านจุลชีพ ซึ่งปัจจุบันปัญหาใหญ่ที่พบมากและบ่อยครั้งในการแก้ไขปัญหาโรคติดเชื้อในสัตว์ก็คือการเกิดภาวะที่ใช้ยาเท่าไหร่ก็ไม่ได้ผล ซึ่งมาจากเชื้อแบคทีเรียดื้อยาต้านจุลชีพและมักพบการดื้อยาหลายชนิดพร้อมกัน การพัฒนาการดื้อต่อยาต้านจุลชีพของเชื้ออาจเกิดจากการกลายพันธุ์ของยีนดื้อยาหรือการได้รับตัวระบุการดื้อยาจากเชื้อชนิดเดียวกันหรือต่างชนิดก็ได้ขึ้นกับกลไกการดื้อต่อยาต้านจุลชีพในแต่ละชนิด สำหรับเชื้อแอโรโมนาส จากงานวิจัยที่ผ่านมาพบว่าเชื้อ Aeromonas hydrophila ที่แยกได้จากปลานิลป่วยดื้อต่อยาต้านจุลชีพหลายกลุ่มส่งผลให้การรักษาไม่ได้ผลและเกิดความเสียหายทางเศรษฐกิจ ดังนั้นการพิจารณาเลือกใช้ยาต้านจุลชีพให้ถูกต้องจำเป็นต้องอยู่ภายใต้การควบคุมของสัตวแพทย์และมีการทดสอบความเหมาะสมของยาต้านจุลชีพต่อชนิดของเชื้อแบคทีเรียที่เป็นสาเหตุของโรคก่อนนำมาใช้เพื่อให้เกิดประสิทธิผลสูงสุดและป้องกันหรือลดปัญหาการเกิดภาวะเชื้อดื้อยาต้านจุลชีพซึ่งจะทำให้การรักษาไม่ได้ผลและเกิดความสูญเสียเพิ่มขึ้นจนไม่สามารถควบคุมสถานการณ์ได้อย่างไรก็ตามการป้องกันไม่ให้เกิดโรคเป็นวิธีที่เหมาะสมมากกว่าการรอใช้ยาต้านจุลชีพในการรักษาโรค สำหรับการป้องกันโรคในปลานิลให้พิจารณาปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับการเกิดโรคสามารถแบ่งเป็นความสัมพันธ์กันระหว่างปัจจัยหลัก 3 ประการ คือ ปลานิล เชื้อโรค และสิ่งแวดล้อม ดังนั้นการให้ความสำคัญต่อการจัดการการเลี้ยงที่เหมาะสมครอบคลุมในปัจจัยทุกด้าน จะสามารถควบคุมปัจจัยทั้งสามให้อยู่ในความสมดุลได้และลดความเสี่ยงในการเกิดโรคระบาดในฟาร์มได้รายละเอียดเคยเขียนไปแล้วในบทความชิ้นแรกๆ ของหมอนะคะ แต่จะทวนความจำสั้นๆ สรุปว่าต้องดูแลและจัดการสิ่งเหล่านี้ค่ะ

ปลานิล (host) คัดเลือกสายพันธุ์ที่ดี (genetically improved fish) สภาพร่างกาย (physical condition) สมบูรณืแข็งแรง คัดเลือกสายพันธุ์ปลอดโรค (specific pathogen-free) ให้วัคซีน (vaccination) เพื่อสร้างภูมิคุ้มกัน

เชื้อโรค (pathogen) ลดปริมาณของเชื้อโรคจำนวนของเชื้อที่มีชีวิต (viability) ในระบบการเลี้ยง เนื่องจากเชื้อ Aeromonas hydrophila เป็นเชื้อฉวยโอกาสที่สามารถพบได้ทั่วไปในสิ่งแวดล้อมทั้งในดิน และน้ำจึงเป็นไปไม่ได้ที่จะกำจัดเชื้อดังกล่าวออกจากสิ่งแวดล้อมแต่การจัดการเพื่อลดจำนวนเชื้อจุลินทรีย์ในสิ่งแวดล้อมหรือในระบบการเลี้ยงจะช่วยลดโอกาสของการเกิดโรคได้มีแผนเฝ้าระวังสุขภาพปลาควบคู่กับการตรวจคุณภาพน้ำ กกันโรค มีการจัดการด้านอาหารสดที่เหมาะสมเพื่อลดเชื้อโรคที่เข้ามาในระบบการเลี้ยง และอาหารเสริมเพื่อเสริมสร้างภูมิคุ้มกัน มีการจัดการด้านสุขลักษณะของสถานที่ ผู้ปฏิบัติงาน บุคคลภายนอกและอุปกรณ์ที่ใช้ในการปฏิบัติงานไม่ให้เป็นแหล่งสะสมเชื้อโรคหรือเป็นพาหะนำโรค

สิ่งแวดล้อม (environment) มีการจัดการคุณภาพน้ำให้เหมาะสมกับการเลี้ยงมีปริมาณออกซิเจนพอเพียงสำหรับสัตว์น้ำตลอดการเลี้ยงมีการวางแผนการทำงานที่ไม่ทำให้ปลาเครียดเนื่องจากความเครียดโน้มนำให้เกิดการติดเชื้อได้ง่ายขึ้น มีการควบคุมอุณหภูมิในบ่อเลี้ยง โรคติดเชื้อแอโรโมนาสพบว่าปลาที่ติดเชื้อจะมีอัตราตายสูงตั้งแต่ 80% และในช่วงฤดูร้อนอาจพบการตายได้สูงถึง 100% อัตราความหนาแน่นในการเลี้ยง ต้องเหมาะสมมีการจัดการอาหารไม่ให้คุณภาพน้ำเสีย

ทั้งนี้ การป้องกันโรคในสัตว์น้ำไม่ว่าจะเป็นโรคที่มีสาเหตุจากเชื้อใดก็ตาม ควรวางแผนการป้องกันโรคอย่างเป็นระบบครอบคลุมทุกปัจจัยที่มีความเสี่ยงต่อการได้รับเชื้อ การป้องกันตลอดช่วงการผลิตและเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำจะมีประสิทธิภาพในการป้องกันโรคมากกว่าเน้นการป้องกันหรือจัดการเฉพาะบางปัจจัยเนื่องจากจะทำให้เกิดความเสี่ยงต่อการเกิดโรคในปลาได้นะคะ

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก) 

Infectious disease in tilapia: Aeromonas 5/chapter finale

Here come the final chapter of Aeromonas series.

“What can we do when Aeromonas infection occur?” In several countries, antibiotics were commonly used to control and treat the disease; however, we found that it didn’t work in many cases. This is because the infections were caused by antibiotics-resistance bacteria. In addition, these resistant bacteria do not withstand only one drug, most of the times, they can survive many types of antibiotics (This is called “multi-drugs resistance” bacteria).

How these bacteria become resistance? It was found that genes of these bacteria are mutated or the bacteria received resistance genes from other resistance bacteria.

There are many reports coming out about multi-drug resistance Aeromonas hydrophila in tilapia. This is one of the main causes of economic loss in tilapia farm. Therefore, selection of antibiotic should be done under supervision of veterinarian and individual antibiotic should be tested against particular bacteria before being used. This will make antibiotic most effective and prevent the development of drug-resistance bacteria. However, disease prevention is far more important than the use of perfect antibiotics.

There are 3 main principles of disease prevention: host (fish), pathogens (Aeromonas bacteria) and environment (water). If you can manage these 3 things, the risk of Aeromonas infection will be minimized. These are examples of how you can manage the 3 principles:

Host (fish/tilapia) Select good genetic fish such as genetically improved fish or specific pathogen-free fish. You may observe physical condition of the fish and discard those with abnormality. Use vaccine such as Streptococcal vaccine to prevent primary infection from Streptococcus bacteria which facilitate opportunistic infection from Aeromonas. Moreover, immunostimulant may be used.

Pathogen (Aeromonas bacteria) Aeromonas are opportunistic bacteria, commonly reside in soil and water. Therefore, you should try to reduce viability bacteria in your culture system by using chemical disinfectant or mechanical (such as UV or water filter). Be careful when fresh feeds are being used. Fresh feed can be a potential source of bacterial contamination. Maintain good hygiene of all equipment and personnel used in farm.

Environment (water) Maintain good water quality and provide sufficient oxygen for fish at all time during culture. Minimize stress in fish by minimize physical contacts that are needed to be perform on fish. Control temperature in culture pond. It was found that mortality rate of Aeromonas infection can reach 100% during summer. Overstocking and overfeeding of the fish should be avoided in order to prevent water quality deterioration.

Basically speaking, disease prevention is always far more important than disease treatment. By minimizing all the disease risk factors, it is the most effective way to keep the disease out of the system!

Mintra Lukkana, DVM, MSc, PhD

Pathradol Piamsomboon , DVM , PhD