การศึกษาและพัฒนาวัคซีนป้องกันโรคติดเชื้อในปลามีอย่างต่อเนื่องในปลาหลายๆ ชนิด โดยเฉพาะปลาที่มีมูลค่าทางเศรษฐกิจ สำหรับการศึกษาเรื่องวัคซีนป้องกันการติดเชื้อแอโรโมนาสมีหลายรูปแบบโดยที่มีการศึกษาอยู่มาก มีทั้งวัคซีนเชื้อเป็นและวัคซีนเชื้อตาย วัคซีนแบคทีเรียแอโรโมนาสเชื้อตายผลิตขึ้นเพื่อจุดประสงค์ให้สามารถควบคุมและป้องกันการเกิดโรคภายในฟาร์มอย่างมีประสิทธิภาพ แต่วัคซีนในรูปแบบดังกล่าวก็ยังมีข้อเสียที่สำคัญ คือ สารเคมีบางอย่างที่จำเป็นต้องใส่เข้าไปในวัคซีนนั้นมีฤทธิ์กัดกร่อนทำลายเนื้อเยื่ออย่างรุนแรงตรงบริเวณจุดฉีด มีรอยแผล เนื้อตายและการอักเสบซึ่งทำให้คุณภาพเนื้อเสียไป ในหลายๆ ครั้งพบการอักเสบในบริเวณที่ฉีดทั้งในช่องท้อง (intraperitoneal) หรือในกล้ามเนื้อ (intramuscular) ถึงแม้ว่าในปัจจุบันมีวัคซีนหลายชนิดที่ใช้ป้องกันโรคในสัตว์น้ำโดยได้รับการรับรองจากหน่วยงานที่น่าเชื่อถือ เช่น Aeromonas salmonicida Bacterin วัคซีน Flavobacterium Columnare Bacterin วัคซีน และ Edwardsiella ictalurii วัคซีน เป็นต้น แต่สำหรับเชื้อ Aeromonas hydrophila ที่พบได้บ่อยครั้งในบ้านเรายังไม่มีวัคซีนที่ได้รับการรับรองและอนุญาตให้ใช้ป้องกันโรคติดเชื้อดังกล่าวในปลาเนื่องจากเชื้อมีความหลากหลายทางด้านสายพันธุ์ โดยวัคซีนที่ผลิตจากเชื้อ Aeromonas hydrophila สายพันธุ์หนึ่งไม่สามารถให้ความคุ้มโรคที่เกิดจากเชื้ออีกสายพันธุ์หนึ่งได้ (no cross protection) ดังนั้นจึงจำเป็นต้องมีการพัฒนาวัคซีนที่เหมาะสมและมีประสิทธิภาพขึ้น เท่าที่ทราบปัจจุบันยังไม่มีรายงานการใช้วัคซีน Aeromonas hydrophila ในฟาร์มเพาะเลี้ยงปลานิลในประเทศไทย แต่มีรายงานการศึกษาพัฒนาและทดสอบประสิทธิภาพของวัคซีนเชื้อตายโดยนักวิจัยของไทยอยู่บ้างในประเทศไทย อย่างไรก็ตามนอกจากประสิทธิภาพของวัคซีนในการป้องกันโรคยังต้องคำนึงถึงปัจจัยหลายอย่างประกอบด้วย เช่น ขั้นตอนการทำวัคซีนที่ถูกต้องเหมาะสมจึงจะช่วยส่งเสริมวัคซีนที่ผลิตคิดค้นขึ้นให้มีประสิทธิภาพสูงสุดในการกระตุ้นภูมิคุ้มกันเพื่อป้องกันโรคซึ่งวัคซีนที่ดีในอุดมคติ ควรมีความปลอดภัยทั้งต่อตัวปลา ผู้ทำวัคซีนและไม่มีส่วนของวัคซีนตกค้างไปสู่ผู้บริโภคสามารถให้ความคุ้มโรคได้ครอบคลุมเชื้อหลายสายพันธุ์และใช้ได้ผลกับปลาหลายๆ ชนิด วิธีการใช้ง่าย ไม่ทำให้ปลาเครียด ไม่มีความยุ่งยากเมื่อนำไปใช้ในระดับฟาร์มหรือระดับอุตสาหกรรม เช่นวัคซีนแบบผสมอาหาร หรือแบบแช่ ป้องกันการติดเชื้อได้ 100% ให้ภูมิคุ้มโรคตลอดชีวิต (long-lasting protection) หรืออย่างน้อยมีภูมิคุ้มตลอดช่วงระยะเวลาการผลิต (production cycle) ราคาไม่แพงและมีศักยภาพในการพัฒนาเพื่อนำไปใช้ในสัตว์ได้อย่างถูกต้องตามกฎหมายต่อไปค่ะ

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก) 

Vaccine for Aeromonas prevention

     Vaccines in fish are well-studied in many species of economically important fish. For Aeromonas, many vaccination trials have been tested, such as vaccine made of dead and live attenuate bacteria.

     Although, the use of Aeromonas vaccine is aimed to prevent and control of Aeromonas disease in farm, however, there are some disadvantages of the vaccine. Some components in the vaccine may cause tissue irritation which resulted in wound, necrosis and inflammation at the injection site (intraperitoneal or intramuscular).

     Examples of approved vaccine used in aquaculture fish such as Aeromonas salmonicida vaccine in Salmon, Flavobacterium Columnare vaccine and Edwardsiella ictalurii vaccine. But there is no approved or effective vaccine against Aeromonas hydrophila yet. This is because the vaccine that made of one strain of Aeromonas cannot be used against the infection caused by another strain of Aeromonas. In the other word, there is no “cross protection” between different Aeromonas strains. In Thailand, research on Aeromonas vaccine is still going on and we may have a successful Aeromonas vaccine one day.

     Vaccines in fish come in many forms such as, oral, bath or injection vaccine, but, a good vaccine can be any form that can protect the fish a long period time or at least throughout their production cycle. A good vaccine should be safe for fish and human who consume those fish. This means there must be no vaccine residual or leftover pass from fish to human. We believe that in future, the use of antibiotics in aquaculture will be replaced with the use of vaccine and probiotics.

Mintra Lukkana, DVM, MSc, PhD

Pathradol Piamsomboon , DVM , PhD