ในบทความก่อนหน้าได้พูดถึงเรื่องวัคซีนป้องกันการติดเชื้อแอโรโมนาสประกอบกับช่วงนี้มีคนรู้จักของหมอสอบถามเรื่องการฉีดวัคซีนป้องกันพิษโรคสุนัขบ้า (Rabies) ในสุนัขและแมวเข้ามากันมาก (ความจริงแล้วโรคพิษสุนัขบ้าไม่ได้ก่อให้เกิดการติดเชื้อเฉพาะในสุนัขเท่านั้น แต่สามารถก่อให้เกิดโรคได้ในสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมทุกชนิดและอาการของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมที่ติดเชื้ออาจไม่ได้แสดงอาการคลุ้มคลั่งหรือบ้าอย่างเดียวเหมือนที่ชื่อบอกไว้เท่านั้นอาจพบลักษณะของสัตว์ที่แสดงอาการแบบเซื่องซึมได้) ทำให้อยากจะเล่าคร่าวๆ ให้ผู้อ่านทราบกันว่าวัคซีน (vaccine) คืออะไรก่อนที่จะรู้จักวัคซีน ขอแนะนำให้ผู้อ่านรู้จัก คำว่า แอนติเจน (antigen) กับ แอนติบอดี (antibody) ก่อนดีกว่า

แอนติเจน คือสาร/สิ่งแปลกปลอมหรือสารที่เข้าไปในร่างกายทั้งที่มีชีวิตหรือไม่มีชีวิตแล้วกระตุ้นให้ร่างกายเกิดปฏิกิริยาตอบสนองทางภูมิคุ้มกันกระตุ้นให้เกิดแอนติบอดีขึ้นได้ และ แอนติบอดี คือสารที่ร่างกายสร้างขึ้นเพื่อมาตรวจจับ ทำลายฤทธิ์ต่อต้านสาร/สิ่งแปลกปลอมที่เข้าไปในร่างกายนั้นโดยแอนติเจนเป็นสารประเภทโปรตีน นะคะ

สำหรับ วัคซีน ก็คือสารหรือแอนติเจนที่ได้จากเชื้อหรือส่วนประกอบของเชื้อและเตรียมขึ้นมาเพื่อวัตถุประสงค์ในการกระตุ้นให้ร่างกายสร้างภูมิคุ้มกันต่อแอนติเจนนั้นโดยอาศัยกลไกต่างๆ วัคซีนจะทำให้ร่างกายเกิดการสร้างภูมิคุ้มกันที่จำเพาะต่อเชื้อโรค หรือส่วนของเชื้อโรคที่นำมาผลิตเป็นวัคซีน

นอกจากนี้วัคซีนยังกระตุ้นให้ระบบภูมิคุ้มกันสามารถจดจำแอนติเจนของเชื้อโรคดังกล่าวด้วยทำให้ระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายสามารถตอบสนองได้อย่างรวดเร็วเมื่อมีการติดเชื้อซ้ำ หากไม่เคยได้รับการกระตุ้นมาก่อนต้องใช้เวลาหลายวันในกรณีที่เชื้อก่อโรคมีความรุนแรงสูงการกระตุ้นภูมิคุ้มกันอาจไม่ทันต่อการป้องกันโรคดังนั้นเมื่อร่างกายมีการติดเชื้อภายหลังจากการได้รับวัคซีนระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายจะรับรู้ว่าเป็นเชื้อโรคได้เร็วขึ้น

และมีกลไกทำลายเชื้อโรคต่อไปซึ่งวัคซีนที่ดีในอุดมคตินั้นต้องสามารถกระตุ้นให้ร่างกายสร้างภูมิคุ้มกันต่อต้านเชื้อโรค มีความจำเพาะต่อแอนติเจนของเชื้อและภูมิคุ้มกันที่เกิดขึ้นคงอยู่ได้ยาวนานแม้ว่าจะให้วัคซีนเพียงครั้งเดียวก็ทำให้ร่างกายสามารถมีภูมิคุ้มต่อโรคได้ตลอดชีวิต เมื่อให้ไปแล้วปลอดภัยต่อร่างกายหรือมีผลข้างเคียง (side effect) จากการได้รับวัคซีนน้อย วิธีการให้วัคซีนต้องไม่ยุ่งยากราคาวัคซีนไม่แพง ตัววัคซีนเสื่อมคุณภาพช้า มีอายุการใช้ยาวนานและเก็บรักษาได้ง่ายเหล่านี้ล้วนเป็นวัคซีนในฝันของบุคคลากรทางการแพทย์แต่ในสภาพความเป็นจริงแล้ว วัคซีนที่ผ่านการควบคุมคุณภาพประสิทธิภาพ และมีมาตรฐานการผลิตและได้ออกขายในท้องตลาดอาจไม่มีคุณสมบัติทั้งหมดครบถ้วนตามอุดมคติได้ ดังนั้นบุคลากรทางการแพทย์ผู้ใช้วัคซีนจะต้องรู้คุณสมบัติวิธีการให้และเก็บรักษาวัคซีนอย่างถูกต้องเพื่อให้สามารถนำวัคซีนมาใช้กระตุ้นภูมิคุ้มกันของร่างกายได้อย่างมีประสิทธิภาพสูงที่สุดรวมทั้งสามารถให้ข้อแนะนำผู้เลี้ยงสัตว์ภายหลังจากที่ได้รับวัคซีนอย่างถูกต้องเพื่อประโยชน์ในการใช้วัคซีนกระตุ้นภูมิคุ้มกันของร่างกาย

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก) 

Vaccine, what is it?

We’ve talked about Aeromonas vaccine on the previous topic. However, many people have recently asked us about “Rabies” vaccination in dog and cat. Important, rabies not only appears in dog and cat, it can cause disease in all mammals such as rat, bat, cow, and also human, so be careful. This week, we will be explaining to you of “What is vaccine?”

First of all, you must understand the words “Antigen” and “Antibody”. They are both associated with vaccine. Antigens are foreign, protein-base materials, dead or alive that enter the body and activate immune response, while Antibodies are produced by the body, responding to the invading antigens. Antibodies are designed for attach, neutralize and eliminate those antigens.

So, vaccines are “antigens” derived from a part, or the whole component of bacteria or viruses (pathogens). Vaccine is given to animal or humans to activate the production of “antibody” specific to a particular pathogen. Vaccine will also make the body “memorize” those particular pathogen, so, on the next invasion, the immune response will eliminate the pathogen faster and much more efficient. If vaccine is not given, it would take too slow for the body to produce enough immunity to prevent disease. That why vaccines are necessary for those harmful diseases.

The ideal vaccine should be able to induce long-lasting immunity, even a single shot is given (life-time immunity is the most ideal!). The ideal vaccine should have minimal side effect, the better if there is no side effect at all. They should not be expensive and the way of taking vaccine should be simple. A good vaccine should have long shelf-life and easy to store. These are the characteristics of a perfect vaccine. However, real-life commercially available vaccines are not perfect. Therefore, user must understand the limitation of each vaccine, how to apply them and how to store them, so the vaccine can be used in the most effective way.

Mintra Lukkana, DVM, MSc, PhD

Pathradol Piamsomboon , DVM , PhD