วันนี้จะเล่าถึงเรื่องวัคซีนสำหรับโรคที่มีสาเหตุจากเชื้อไวรัสอาจเป็นเรื่องที่เข้าใจยากสักนิด หรือมีศัพท์บางคำที่ทำให้งง แต่ก็อยากให้ผู้อ่านได้พอผ่านตาคุ้นหูกันบ้างนะคะ

สำหรับกลไกการติดเชื้อไวรัสนั้น เมื่อสัตว์ติดเชื้อไวรัส (cell-associated virus) เชื้อจะเข้าไปยึดเกาะกับเซลล์เจ้าบ้าน แทรกตัวเข้าไปในเซลล์เพิ่มจำนวนไวรัส จากนั้นจึงออกจากเซลล์และติดไปยังเซลล์อื่นๆ ต่อไป ดังนั้นคุณสมบัติของวัคซีนป้องกันโรคซึ่งเกิดจากการติดเชื้อไวรัสในลักษณะดังกล่าว จะต้องกระตุ้นภูมิคุ้มกันแบบเซลล์ (Cell-Mediated Immunity) เป็นหลัก โดยเฉพาะเซลล์ cytotoxic T cell (CTL), macrophage และ NK cell ที่ช่วยในการกำจัดเชื้อไวรัสออกนอกร่างกาย ป้องกันการติดเชื้อและการเพิ่มจำนวนของเชื้อไวรัส รวมทั้งสร้างเซลล์ที่จดจำเชื้อโรคได้อย่างจำเพาะและยาวนาน เพื่อตอบสนองต่อการทำวัคซีนครั้งต่อไปหรือการติดเชื้อในอนาคต อย่างไรก็ตามระยะเวลาการคงอยู่ของภูมิคุ้มกันที่ได้จากการทำวัคซีนนั้นขึ้นอยู่กับหลายๆ ปัจจัยทั้งจากตัวสัตว์เอง สิ่งแวดล้อม และชนิดของวัคซีนที่ใช้ วัคซีนสำหรับโรคที่มีสาเหตุจากเชื้อไวรัสที่ดี ควรมีคุณสมบัติเบื้องต้น ดังนี้

- เข้าไปสร้างแอนติเจนและเพิ่มจำนวนภายในเซลล์สัตว์ที่ได้รับวัคซีน

- เซลล์เม็ดเลือดขาวชนิด T lymphocyte สามารถตรวจสอบแอนติเจนที่ได้จากวัคซีนได้อย่างมีประสิทธิภาพ

- วัคซีนต้องกระตุ้นการทำงานของเซลล์กลุ่ม innate ที่ไม่เฉพาะเจาะจงกับแอนติเจนได้ดี โดยเซลล์กลุ่มนี้ มีบทบาทต่อการพัฒนาการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันแบบจำเพาะเนื่องจากเป็นเซลล์กลุ่มแรกๆ ที่พบกับแอนติเจนมีความสามารถในการจับแอนติเจนรับรู้รูปแบบหรือลักษณะทางโมเลกุลคร่าวๆ ของเชื้อ การรับรู้นี้มีผลในการกระตุ้นการทำงานของเซลล์กลุ่มที่เกี่ยวข้องกับการภูมิคุ้มกันที่เฉพาะเจาะจงมากขึ้น

- วัคซีนที่ช่วยในการพัฒนาเม็ดเลือดขาวชนิด helper T lymphocyte ที่สร้างสารที่เรียกว่าไซโตคายน์ ในหลายๆแบบต่างๆ กันออกไปโดยสารไซโตคายน์มีบทบาทในการกระตุ้นการทำงานของ cytotoxic T cell (CTL) macrophage และ NK cell ที่ใช้ในการทำลายเชื้อไวรัสต่อไป

- นอกจากนี้ วัคซีนต้องกระตุ้นการสร้างสาร interferon type I ซึ่งเป็นไซโตคายน์สำคัญที่สร้างจากเซลล์ที่ติดเชื้อไวรัสในช่วงแรกของการติดเชื้อ ฤทธิ์ที่สำคัญ ได้แก่ กระตุ้นให้เกิดภาวะต้านเชื้อไวรัส anti-viral state ในเซลล์ข้างเคียงกระตุ้นให้เพิ่มการทำงานของเซลล์เก็บกินเชื้อและทำลายเชื้อไวรัสอีกด้วย

อย่างไรก็ตาม มีปัจจัยอื่นอีกมากที่เกี่ยวข้องกับประสิทธิภาพของวัคซีนดังนั้น จำเป็นต้องมีความเข้าใจด้านระบาดวิทยาของโรคในแต่ละพื้นที่ รู้สถานะสุขภาพของกลุ่มประชากรสัตว์ที่จะให้วัคซีนความพร้อมในการตอบสนองต่อการให้วัคซีนของสัตว์ เช่น อายุ ความพร้อมของระบบภูมิคุ้มกัน การวางแผนการให้วัคซีน ปริมาณภูมิคุ้มกันที่ได้รับการถ่ายทอดจากแม่ ความปลอดภัยทางชีวภาพและสภาพแวดล้อมในการจัดการ ประกอบกันด้วยเพื่อประโยชน์ในการวิเคราะห์เลือกชนิดของวัคซีนที่เหมาะสม

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก) 

Vaccine for viral diseases

Today’s topic might be a little difficult to understand and may contain some unfamiliar terms. But, by finishing this article, you may get some clear view of how vaccine works against viral diseases.

Generally, viral infection involves host cells. Once a virus enters the body, it will attach and invade host cell. The virus particles replicate in host cells and are released to invade neighboring cells. Therefore, vaccine for viral diseases should be able to stimulate immunity that involves cells (Cell-Mediated Immunity). Those immunities such as Cytotoxic T cell (CTL), macrophage and NK cell. These cells are responsible for eliminating virus infected cells and preventing viral replication. Similar to bacteria, virus infection also induces memory cell production, ready to response to the next invasion. Nevertheless, how long the memory cells last? It depends on several factors, involving host, environment and type of vaccine.

The ideal characteristics of viral vaccine such as:

- Be able to replicate and increase number of antigen inside the body.

- Easily recognized by T lymphocyte.

- Vaccine should efficiently activate innate immunity. Because innate immunity plays an important role in the activation of adaptive immunity.

- Stimulate helper T lymphocyte to produce various types of cytokines. Cytokines are signaling molecules responsible for immune cell stimulation, such as cytotoxic T cells, macrophages and NK cells.

- Stimulate the production of type I interferon (type one interferon) which is an important cytokine, produced by virus-infected cells. Type I interferon signal other cells surrounding those virus-infected cells to become anti-viral state which enhance phagocytic activity and virus elimination of immune cells.

These are some examples of good vaccine against viral diseases. In order to achieve successful vaccination, many other things should be considered, such as disease status of each area, herd immunity, health status of the animal, age, maternal immunity, biosecurity and management.

Mintra Lukkana, DVM, MSc, PhD

Pathradol Piamsomboon , DVM , PhD