โรคยอดฮิต ดั้งเดิมที่พบได้บ่อยสำหรับอุตสาหกรรมการเพาะเลี้ยงปลานิลของประเทศไทยและคงเป็นไปไม่ได้ ที่จะไม่กล่าวถึงในเพจนี้เลย ก็คือโรคสเตรปโตคอคโคซิส (Streptococcosis) ซึ่งมีสาเหตุจากเชื้อแบคทีเรียแกรมบวก ชื่อ สเตรปโตคอคคัส (Streptococcus spp.) ปลานิลที่ติดเชื้อชนิดนี้มักป่วยและตายอย่างเฉียบพลัน

จากรายงานการศึกษาโรคสเตรปโตคอคโคซิสยังเป็นปัญหาสำคัญต่อการผลิตปลาน้ำจืดและปลาน้ำเค็มหลายชนิดทั่วโลกปลาที่ป่วยด้วยโรคนี้สามารถพบอัตราการตายสูงถึง 50-75% โดยเฉพาะในปลาชนิดที่มีความไวต่อโรค เช่น ปลานิลและปลากระพงขาว อย่างไรก็ตามส่วนใหญ่พบอุบัติการณ์ของเชื้อสเตรปโตคอคคัสก่อโรคในปลานิลเพาะเลี้ยงสูงกว่าปลาชนิดอื่นๆ ที่เพาะเลี้ยง มีการศึกษาของต่างประเทศในปี 1996 เปรียบเทียบความไวของการเกิดโรคดังกล่าว ในปลาเพาะเลี้ยง 2 ชนิด คือ ปลานิล และ channel catfish (Ictalurus punctatus) ทดลองโดยการแช่ลูกปลาด้วยเชื้อสเตรปโตคอคคัสพบว่าหลังจากรับเชื้อเป็นเวลา 1 สัปดาห์ ปลานิลมีอาการและรอยโรคในระดับที่รุนแรงกว่า channel catfish การเกิดโรคนี้สามารถพบได้ในฟาร์มปลานิลชนิดต่างๆ เช่น ปลานิล ปลานิลแดง และปลานิลลูกผสม สำหรับประเทศไทยนั้นพบการระบาดของโรคติดเชื้อแบคทีเรียชนิดนี้ในปลานิลที่เลี้ยงทุกภูมิภาคของประเทศรวมทั้งปลากระพงขาวเพาะเลี้ยงทางภาคใต้ของประเทศ สามารถพบโรคติดเชื้อสเตรปโตคอคคัสนี้ได้ตลอดระยะการผลิตปลานิลทั้งระยะปลานิลอนุบาล ปลารุ่น และปลาพ่อแม่พันธุ์

เชื้อเชื้อสเตรปโตคอคคัสที่ก่อโรคในปลาเขตน้ำอุ่น ได้แก่ Streptococcus agalactiae, Streptococcus iniae, Streptococcus dysgalactiae, Streptococcus ictaluri, Streptococcus parauberis, Lactococcus garvieae และ Enterococcus faecalis แต่เชื้อสเตรปโตคอคคัสชนิดที่มีรายงานการก่อโรคในปลานิลเพาะเลี้ยงประเทศไทย ได้แก่ Streptococcus agalactiae และ Streptococcus iniae โดยเชื้อ Streptococcus agalactiae เป็นเชื้อก่อโรคหลักและพบได้ในปลาป่วยด้วยโรคนี้จากทุกภูมิภาคของประเทศไทยที่มีการเลี้ยงปลานิลเชื้อสเตรปโตคอคคัส พบได้ในสิ่งมีชีวิต เช่น คน สัตว์และพืช พบในสิ่งแวดล้อม เช่น น้ำและโคลนก้นบ่อบางครั้งปลาที่ติดเชื้ออาจไม่แสดงอาการหรือมีรอยโรคซึ่งส่งผลกระทบต่อการเกิดโรคระบาดในฟาร์มได้ การแพร่กระจายเชื้อจะเกิดขึ้นอย่างรวดเร็วถ้าปลาในแหล่งน้ำเดียวกันที่เลี้ยงนั้นกินปลาป่วยหรือปลาที่ติดเชื้อเป็นอาหาร นอกจากนี้ยังพบการติดเชื้อได้ทางบาดแผลที่ผิวหนัง

สำหรับสินค้าประเภทผลิตภัณฑ์ปลาหากมีเชื้อแฝง เช่น ปลาสดหรือปลาแช่แข็งอาจเป็นสาเหตุของการแพร่เชื้อได้ในลักษณะของของเสียจากการเตรียมผลิตภัณฑ์เพื่อปรุงอาหาร เช่นการถอดเกล็ด หนังปลา น้ำเสียจากการล้างโดยไม่ได้ผ่านความร้อนหรือการฆ่าเชื้อ เป็นต้น ทำให้เชื้อสามารถปนเปื้อนอยู่ในดินและแหล่งน้ำธรรมชาติครั้งหน้ามารู้จักคุณสมบัติของเชื้อแบคทีเรียสเตรปโตคอคคัสที่ก่อโรคนี้เพิ่มเติมกันนะคะ

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก) 

Infectious disease in tilapia: Streptococcosis 1

The most common and the most famous disease in Thai’s tilapia farming cannot be nothing else but Streptococcosis. The disease caused by Gram-positive bacteria called Streptococcus spp. It is also a major problem in aquaculture industries all over the world. It’s often a cause of massive mortality in many species of freshwater and marine fish.

Mortality rate is usually around 50-75%, especially in those susceptible fish species such as tilapia and Asian sea bass. However, the incidence of Streptococcosis is highest in tilapia.

There was a study in 1996 comparing the severity of this disease between tilapia and channel catfish (Ictalurus punctatus). It was found that after a week ok bath-immersion with Streptococcus bacteria, tilapia was presenting more severe clinical signs than the catfish.

Streptococcosis can be found all types of tilapia, such as black tilapia, red tilapia and hybrid tilapia and all life stages, including fry, fingerling, grow-out and broodstock. In Thailand, Streptococcosis is reported in all tilapia-farming areas, as well as in Sea bass culture in the south. Streptococcus species that can be found in warm-water regions include Streptococcus agalactiae, Streptococcus iniae, Streptococcus dysgalactiae, Streptococcus ictaluri, Streptococcus parauberis, Lactococcus garvieae and Enterococcus faecalis.

In Thailand, Streptococcus agalactiae and Streptococcus iniae are the two species that cause problems, mostly Streptococcus agalactiae

Streptococcus bacteria are found in living things such as human, animals and plant, in environment such as water and sediment.

Sometimes, infected fish may not show any sign. This makes it harder to manage disease in farm. The disease spread fast, mostly by fish eating the dead or sick one. Bacteria can also enter a fish through skin abrasion. Fish products (fresh or frozen) can also be the sources of diseases because the bacteria may contaminate in waste from processing of these products (scale or skin removal).

Next time, we will talk about characteristic of this bacteria. Stay tune!

Mintra Lukkana, DVM, MSc, PhD

Pathradol Piamsomboon , DVM , PhD