ครั้งก่อนพูดถึงโรคสเตรปโตคอคโคซิส ในแง่ของการพบโรคทั่วไปและคุณสมบัติของเชื้อ ครั้งนี้จะเล่าถึงลักษณะอาการปลานิลที่ติดเชื้อสเตรปโตคอคคัส

ส่วนแรกของบทความซีรีส์ “โรคติดเชื้อในปลานิล สเตรปโตคอคโคซิส” ได้กล่าวไปแล้วว่าในประเทศไทยมักพบเชื้อแบคทีเรียสเตรปโตคอคคัสชนิด Streptococcus agalactiae เป็นสาเหตุของโรคในปลานิล อาการที่พบในปลานิลที่ป่วย หรือติดเชื้อจะพบได้คล้ายคลึงกับการติดเชื้อแบคทีเรียชนิดอื่นเช่นกัน คือปลาเบื่ออาหาร ว่ายน้ำผิดปกติ เสียการทรงตัว หมุนควงสว่าน เมื่อสังเกตลักษณะที่ตัวปลา จะพบว่าท้องบวมออกมากตาโปนข้างเดียวหรือทั้งสองข้างก็ได้ อาจพบมีตาขุ่นหรือเลือดออกภายในตา บางครั้งพบจุดเลือดที่ผิวหนัง แผ่นปิดเหงือก โคนครีบ รอบรูทวาร ปาก เมื่อผ่าซากดูลักษณะภายในจะพบน้ำในช่องท้องซึ่งอาจเป็นน้ำใสหรือมีสีปนเลือดได้ (ที่เราเห็นท้องบวม คือ มีน้ำมาคั่งบริเวณช่องท้อง) สามารถพบการขยายใหญ่ของอวัยวะภายใน เช่น ม้าม ตับ รวมทั้งพบว่ามีจุดหรือปื้นเลือดออกที่อวัยวะภายใน เช่น สมอง ตับ ลำไส้และอวัยวะสืบพันธุ์ เมื่อพบว่าปลาเริ่มป่วย ภายใน 7 วันอาจพบว่ามีการตายสูงถึง 50% ถ้าไม่สามารถควบคุมการเกิดโรคได้อาจพบการสูญเสียถึง 100% สำหรับปลาที่ติดเชื้อแบบเรื้อรังนั้นจะพบว่ามีอัตราการตายต่ำหรือไม่ตายเลยก็เป็นได้ แต่ปลาจะกินอาหารลดลง อัตราการเจริญเติบโตไม่ดี เมื่อสังเกตลักษณะที่ตัวปลา จะพบว่ามีสีคล้ำขึ้นหรือสีซีดจางลงในปลาทับทิม หรือไม่พบลักษณะผิดปกติเลย บางครั้งปลาที่ติดเชื้อจะพบลักษณะซากไม่สวย เนื้อปลาไม่สวยและเสียง่าย

เชื้อเข้าสู่ตัวปลาได้อย่างไร?

ช่องทางที่ทำให้เชื้อโรคเข้ามาได้ ก็คือ ตามแผลที่ผิวหนัง เยื่อบุผิวของอวัยวะเนื่องจากคุณสมบัติของเชื้อที่สามารถผลิตเอนไซม์ขึ้นมาย่อยก้อนไฟบรินเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน ทำให้เชื้อสเตรปโตคอคคัสแทรกเข้ามาในเนื้อเยื่อต่างๆ และกระจายทั่วร่างกาย นอกจากนี้ การผลิตสารพิษ endotoxin ได้แก่ ฮีโมไลซิน (haemolysin) หรือสเตรปโตไลซิน (streptolysin) ที่ทำให้เกิดการแตกตัวของเซลล์เม็ดเลือดแดงทำอันตรายต่อเซลล์ของปลา จึงทำให้เราสามารถพบลักษณะของจุดเลือดและปื้นเลือดออกที่อวัยวะของปลาป่วยได้ เมื่อมีการติดเชื้อเชื้อสามารถเข้าสู่กระแสลิตได้และไปยังสมองทำให้พบว่าปลาป่วยว่ายน้ำแบบผิดปกติ ควบคุมทิศทางและทรงตัวไม่ได้ นอกจากนี้ยังพบว่ามีการแพร่ของเชื้อแบคทีเรียไปที่อวัยวะสืบพันธุ์ซึ่งเป็นสาเหตุของการถ่ายทอดเชื้อสเตรปโตคอคคัสจากพ่อแม่พันธุ์ไปยังลูกปลาบทความครั้งหน้ามาดูกันว่าปัจจุบันเรามีวิธีการป้องกันหรือแก้ไขอย่างไรกันบ้างนะคะ

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก) 

Infectious disease in tilapia: Streptococcosis 3

From previous topics, we’ve talked about general ideas regarding Streptococcus spp. This time lets learn about clinical signs of Streptococcosis. If you remember, species of Streptococcus causing problem in Thailand is Streptococcus agalactiae.

Clinical signs of Streptococcosis in infected tilapia are quite similar other bacterial diseases in fish which include lethargy, irregular swimming (for example, swimming in circle), loss of balance. On the fish you may find ascites (enlargement of stomach), bulging of the eye(s), hemorrhage throughout the body, in the eyes, on the skin, operculum, base of the fins, around anus and month. When examine dead fish, you may found watery to bloody fluid accumulation in abdominal cavity, liver and spleen enlargement and hemorrhage on several organs such as brain, liver, intestine and sex organ.

When fish become ill, within 7 days, you may find that 50% of the fish are dead. And if the disease in not controlled, the dead may become 100%.

Chronic or persistence infection is also possible. This way, infected fish may not show clinical sign with a very low mortality rate. However, fish will eat less and not grow. Fish may appear darker in color or paler in red tilapia. Carcass of infected fish sometimes are off-quality and have a short shelf-life

How do the bacteria invade fish?

The common routes of entry are through skin wound and mucus membrane. As mentioned in the previous topic, Streptococcus are able to produce enzyme that digest fibrin and connective tissue. This is how they penetrate and spread within fish’s body. In addition, they also produce several endotoxins such as hemolysin and streptolysin which cause red blood cell lysis. This is why we can see hemorrhagic lesions throughout the body. Bacteria will eventually enter blood circulation, reaching the brain and sex organs. This will cause irregular swimming and the transmission of disease to the offspring.

Next time, let see how we can prevent and control this disease!

Mintra Lukkana, DVM, MSc, PhD

Pathradol Piamsomboon , DVM , PhD