การรักษาปลาป่วยด้วยการให้ยาต้านจุลชีพเป็นวิธีที่อาจช่วยลดความรุนแรงของโรคได้ แต่การใช้ยาต้านจุลชีพเพื่อควบคุมโรคติดเชื้อแบคทีเรียในฟาร์มปลานิลมีข้อจำกัดหลายอย่าง โดยเฉพาะเรื่องของยาตกค้างในผลิตภัณฑ์และสิ่งแวดล้อมรวมทั้งก่อให้เกิดเชื้อแบคทีเรียดื้อต่อยาได้ การป้องกันโรคจึงเป็นวิธีที่เหมาะสมกว่าการใช้ยาต้านจุลชีพในการรักษาโรค ซึ่งจำเป็นต้องใช้หลายๆ วิธีประกอบกัน คือ

1. การรักษาสภาพแวดล้อม และคุณภาพน้ำให้เหมาะสม ตรวจคุณภาพน้ำอย่างสม่ำเสมอ ถ้าคุณภาพน้ำไม่เหมาะสมหรือน้ำเสียจะทำให้ปลาเกิดโรคได้ ไม่ปล่อยปลาเลี้ยงหนาแน่นมากเกินไป ช่วยไม่ให้เกิดความเครียดซึ่งจะมีผลทำให้ภูมิคุ้มกันโรคลดลงและเกิดโรคได้ง่ายขึ้น

2. เมื่อพบปลาป่วย หรือสงสัยว่าอาจเกิดโรคภายในฟาร์มควรส่งตัวอย่างปลาไปตรวจหาสาเหตุการเกิดโรคซึ่งสามารถส่งได้ทั้งปลาป่วยที่ยังมีชีวิต หรือปลาตายใหม่ๆ ที่ยังไม่เน่าเสียทั้งนี้ ให้ใส่ตัวอย่างปลาในถุงพลาสติกมัดปากถุง แล้วแช่ในน้ำแข็ง ควรระวังไม่นำตัวอย่างปลาที่เน่าไปตรวจ เพราะว่าตรวจไม่ได้

3. หากมีสาเหตุจากการติดเชื้อแบคทีเรียและจำเป็นต้องใช้ยาต้านจุลชีพในการรักษา ควรทดสอบชนิดของยาต้านจุลชีพก่อนการเลือกใช้ยาโดยเลือกใช้ยาที่สามารถยับยั้งเชื้อได้เท่านั้นการใช้ยาต้านจุลชีพที่ไม่เหมาะสมจะไม่สามารถรักษาโรคได้ เปลืองเงินร้ายที่สุดคือทำให้เกิดสภาพเชื้อแบคทีเรียดื้อยาภายในฟาร์มหากเกิดโรคต่อไปในอนาคตการใช้ยาในฟาร์มจะไม่ได้ผลอีกและไม่สามารถควบคุมโรคภายในฟาร์มได้

4. กรณีที่เกิดการโรคระบาดภายในฟาร์มควรมีการกำจัดซากปลาตายหรือปลาป่วยอย่าง รวดเร็วและถูกต้อง เช่น เผาเพื่อไม่ให้เป็นแหล่งแพร่เชื้อโรคในฟาร์ม นอกจากนี้ต้องฆ่าเชื้อโรคอุปกรณ์ต่างๆ ที่ใช้ภายในฟาร์มโดยการแช่ในน้ำยาฆ่าเชื้อมีการตากบ่อเพื่อฆ่าเชื้อโรคก่อนการเลี้ยงปลาชุดต่อไป

นอกจากวิธีข้างต้นแล้วการใช้วัคซีนป้องกันโรคสเตรปโตคอคโคซิสในปลาชนิดต่างๆ เป็นวิธีที่พบได้ในหลายประเทศ รวมทั้งประเทศไทยและยังพบการศึกษาเรื่องโปรไบโอติกกับการต้านเชื้อสเตรปโตคอคคัสอีกด้วยทั้งนี้ การเกิดโรคเป็นอุปสรรคต่อการพัฒนาการผลิตปลานิลของประเทศไทย ดังนั้น การจัดมาตรการควบคุมโรคให้มีประสิทธิภาพปฏิบัติภายในฟาร์มได้จริงจึงมีความจำเป็นอย่างยิ่งต่อการส่งเสริมศักยภาพการผลิตปลานิลของประเทศไทย

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก) 

Infectious disease in tilapia: Streptococcosis 4

Antibiotics (ABOs) may be used to treat bacterial infection (especially Streptococcus) and reduce the severity of clinical signs in fish. However, the use of ABOs may cause many problem, such as antibiotic residuals and antibiotic resistant bacteria.

Therefore, the best way to control disease is multidisciplinary practices that do not involve antibiotic use, including:

1. Keeping good environment:

Maintain good environment for fish. Fish are surrounded by water, so maintaining good water quality is necessary. Water quality should be tested routinely. Deteriorating water quality is one of the main causes of disease outbreak. Too high stocking density should not be used. This will help in reducing stress and preventing immunosuppression which lead to disease outbreak.

2. Removing sick fish:

When sick or suspected fish is detected, remove and send those fish to laboratory for disease diagnostic. Sample can be live fish or freshly dead one. Keep samples in clean plastic bag, tightly close the bag and store in ice. Rotten sample should not be sent!

3. Testing ABOs sensitivity:

If bacterial infection is a cause of disease and ABOs is needed. Always test antimicrobial susceptibility test every time before select ABOs. This will make sure that ABO that we are going to use will be able to kill the bacteria. The use of inappropriate ABO will not cure the disease, and waste money. More importantly, it will create Superbugs or antibiotic resistant bacteria and the use of ABOs will not be able to control bacterial infection anymore.

4. Managing outbreak:

In case of an outbreak, dispose dead and sick fish immediately. To prevent disease spread, use a proper way to dispose dead fish, such as burning. Disinfect all equipment using chemical disinfectants and dry ponds long enough before starting a new crop.

There are several additional ways to control Streptococcosis in farm such as vaccination and the use of probiotics. All these methods mentioned above should be applied together in order to achieve the most effective plan to minimize the risk of Streptococcosis and to improve the potential of tilapia production in Thailand.

Mintra Lukkana, DVM, MSc, PhD

Pathradol Piamsomboon , DVM , PhD