ก่อนจะทราบรายละเอียดของไข่ที่ได้รับการผสมแล้ว  เกือบลืมกันไปเลยทีเดียวว่าควรจะต้องเล่าให้ฟังถึงเรื่องของศักยภาพหรือความสามารถในการผสมพันธุ์ตามธรรมชาติของปลานิลกันเสียก่อน ปลานิลเป็นปลาที่สามารถผสมพันธุ์ได้ตลอดทั้งปี การเจริญพันธุ์ของปลานิลพบได้ตั้งแต่ที่ปลาอายุได้ 3 เดือน ทั้งนี้ ถ้าปลานิลจะยังมีความแตกต่างกันเล็กน้อยในเรื่องของขนาดตัว อายุ และช่วงเวลาสืบพันธุ์ของปลานิล ขึ้นกับสายพันธุ์ สิ่งแวดล้อมที่เลี้ยง รวมถึงอาหารที่ให้กิน ถ้าหากมีการจัดการอาหาร โภชนาการที่มีคุณภาพและปริมาณที่เหมาะสมจะทำให้วงรอบการผสมของปลานิลมีความสม่ำเสมอ โดยจะพบว่ามีระยะผสมทุกๆ 4-6 อาทิตย์ ดังนั้น แปลว่าในหนึ่งปีพ่อแม่พันธุ์ปลานิลสามารถผสมพันธุ์ได้สูงถึง 5-6 รอบเลย

ที่กล่าวมาคือสภาพที่พบตามธรรมชาติ แต่สำหรับการเลี้ยงและการจัดการปลานิลในฟาร์ม ฟาร์มมักจะเริ่มคัดเลือกปลานิลที่มีความสวย ลักษณะภายนอกสมบูรณ์ สุขภาพแข็งแรง ตั้งแต่ที่ปลามีขนาดตัว 15-25 เซนติเมตร หรือมีน้ำหนักตัวประมาณ 1.5-2 ขีด ตอนช่วงเริ่มต้นที่คัดเลือกปลามาเป็นพ่อแม่พันธุ์นั้น จะเลือกปลาตัวผู้และตัวเมียที่มีขนาดตัว หรือน้ำหนักใกล้เคียงกันก่อน จากนั้นค่อยเอาปลามาเลี้ยงรวมในบ่อเดียวกัน โดยมีสัดส่วนในการผสมอยู่ที่ปลาพ่อพันธุ์ 1 ตัว ต่อ ปลาแม่พันธุ์ 2 หรือ 3 ตัว ปล่อยเลี้ยงรวมในบ่อที่ความหนาแน่นประมาณไม่เกิน 2 ตัวต่อลูกบาศก์เมตร ให้เริ่มผสมกันเองตามธรรมชาติ ในช่วงที่ปล่อยเลี้ยงรวมให้ผสมพันธุ์นั้น จะต้องมีการจัดการอาหารให้เหมาะสม โดยให้อาหารที่มีโปรตีนอยู่ที่ 25-30% และมีอัตราส่วนการให้อาหารอยู่ที่วันละ 0.5-1% ของนํ้าหนักตัวปลา

ให้สังเกตพฤติกรรมการกินและลักษณะของปลาในบ่อบ่อยๆ นะคะ ร่วมกับการตรวจสอบดูไข่ปลาที่อยู่ในปากแม่พันธุ์ด้วย เพราะว่าที่เคยบอกไปครั้งก่อนว่าปลาเพศเมียจะอมไข่ที่ผสมแล้วไว้ในปากและว่ายออกจากรังสามารถตรวจสอบไข่ในปากแม่ปลาได้ทุก 5–7 วัน เพราะถ้าเกิดไม่ตรวจบ่อยๆ ไข่ปลาอาจฟักเป็นตัวทำให้ยากต่อการจัดการฟาร์มต่อไป และถ้าเราไม่ตรวจดูไข่ปลาที่อยู่ในปากเราจะไม่ทราบว่าปลาตัวไหนที่ให้ไข่ ส่วนนี้สำคัญมากสำหรับฟาร์มที่เพาะพันธุ์/ขายลูกปลา เนื่องจากเป็นผลผลิตที่สำคัญของฟาร์ม ไข่ที่พบในปากต้องจะถูกรวบรวมอย่างระมัดระวังและทำด้วยความนุ่มนวล เพื่อนำไปที่โรงเพาะฟักต่อไป การจัดการในช่วงนี้มีความสำคัญมากต่อผลผลิตองฟาร์มและมีผลต่อการจัดการสุขภาพลูกปลาในช่วงที่ฟักออกจากไข่ในโรงเพาะฟักด้วยนะคะ

ก่อนที่จะเข้าไปถึงเรื่องการเจริญของไข่ที่ได้รับการผสมและโรงเพาะฟักก็ต้องรู้สักนิดว่าตอนที่เก็บรวบรวมไข่จากแม่ปลา มันเป็นไปได้ยากมากที่เราจะพบว่าระยะการเจริญของไข่ในปากแม่ปลาจะเหมือนกันทั้งหมด

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก) 

Tilapia broodstock management 

           Before we are going to learn how tilapia embryo develops, let step back a little. This topic will be focusing on broodstock management and reproductive efficiency of tilapia broodstock.

Tilapia are able to reproduce all year round. They start to reproduce at 3 months of age. Reproductive efficiency depends on several factors such as body size, breed, environment, and particularly, quality of nutrition.

            Feed management for tilapia broodstock is very important to keep the production of tilapia fry going. Broodstock should be fed with high quality feed in the sufficient amount. Reproductive cycle of tilapia usually takes 4-6 weeks which means that tilapia breed 5-6 times per year.  

            That was what occurs in nature, but in farm situation, it is quite different.

            Only good characteristic and healthy tilapia are chosen to be used as broodstock. At first, fish at the size of 15-25 cm in length and 150-200 g in weight are selected. Similar size males and females are allocated into the same pond in the ratio of 1 male to 2-3 females, with overall stocking density of 2 fish per cubic meter. Then, males and females are allowed to breed naturally.

            During this period, high protein (25-30% protein) diet should be used at the ratio of 0.5-1% of fish bodyweight per day. Behavior of the fish should be routinely monitored.  Presence of eggs in female’s buccal cavity should be monitored every 5-7 days. If we allow females to hold the eggs in their buccal cavity for too long, eggs will hatch and that will cause problem to our management routine.

            Precision of detecting eggs in buccal cavity of female fish is very important.  Eggs should be transfer to the hatchery with special care, otherwise, it will affect fish health in the later stages of development.

            In egg collection, it is very likely that we will not find eggs at the same stage of development from the fish in the same pond because we cannot control them to reproduce at the exact same time. Developmental stages of eggs obtained from females in the pond are not the same. There are several factors that also influence egg development such as water temperature (Faster development occurs when water temperature is high). Therefore, eggs in the same developmental stage should be sorted into the same incubation container for effective farm management.

            Next time, let see how tilapia embryo develops.

Mintra Lukkana, DVM, MSc, PhD

Pathradol Piamsomboon , DVM , PhD