หลายวันก่อนได้มีโอกาสไปอ่านเอกสารฉบับหนึ่งที่เขียนเรื่องน่าสนใจเกี่ยวกับการเลี้ยงปลานิลของแต่ละประเทศในรูปแบบและระบบต่างๆ สำหรับการเลี้ยงปลานิลในบ้านเรานั้น รูปแบบทั่วไปที่มักจะพบได้คือ การเลี้ยงในบ่อดิน บ่อปูน หรือเลี้ยงในกระชังแขวนในแม่น้ำ รอบนี้เลยอยากจะเล่าเกี่ยวกับเรื่องการเลี้ยงปลานิลที่ได้ไปอ่านมาในระบบที่พบเห็นในบ้านเราได้น้อย คือ การเลี้ยงแบบถัง tanks และรางน้ำ/ร่องน้ำ (raceways)

การเลี้ยงแบบ ถัง/tanks และรางน้ำ/ร่องน้ำ (raceways)

มีการเลี้ยงปลานิลในถัง/tanks ที่มีขนาดแตกต่างกัน ตั้งแต่ขนาด 10-1,000 ลูกบาศก์เมตร และรูปทรงที่หลากหลาย ทั้งแบบสี่เหลี่ยมผืนผ้า สี่เหลี่ยมจัตุรัส วงกลมและรูปวงรี  ซึ่งสิ่งที่เป็นปัจจัยสำคัญของการออกแบบถัง/tanks คือ วิธีการจัดทำระบบของเสียจากการเพาะเลี้ยงปลาให้มีประสิทธิภาพ จากข้อมูลการใช้งานจะพบว่าถัง/tanks แบบทรงกลมที่มีท่อระบายน้ำลึกลงไปตรงกลางถังจะเป็นรูปแบบที่สะดวกต่อการจัดการของเสีย ตะกอนสิ่งปฏิกูลที่เกิดขึ้นจากการเลี้ยงได้อย่างมีประสิทธิภาพมากที่สุด

ระบบหมุนเวียน (Recirculation systems) พัฒนาขึ้นเพื่อให้สามารถเพาะเลี้ยงปลานิลได้ตลอดทั้งปีโดยการควบคุมสภาวะแวดล้อม แม้ว่าการออกแบบองค์ประกอบของระบบหมุนเวียนน้ำจะมีความแตกต่างจากการเลี้ยงทั่วไป แต่ยังคงมีส่วนประกอบหลักของระบบ ได้แก่ ถังเลี้ยงปลา อุปกรณ์กำจัดของเสียในบ่อ เครื่องกรองชีวภาพ (biofilter) เครื่องเติมอากาศหรือเครื่องให้ออกซิเจนและเครื่องกำจัดแก๊ส (degassing unit)

การเลี้ยงในถังกลม ถังสี่เหลี่ยมหรือแปดเหลี่ยมอาจเพิ่มกระบวนการบำบัดน้ำอื่น เช่น การให้โอโซน (ozonation) การกำจัดไนโตรเจน (denitrification) และการแยกโฟม (foam fractionation) เพื่อช่วยในการกำจัดของเสีย

สำหรับประสิทธิภาพการเปลี่ยนถ่ายน้ำในระบบการเลี้ยงแบบถัง/tanks พบว่ามีการหมุนเวียนเปลี่ยนถ่ายน้ำในปริมาณที่น้อยกว่า 0.5% ของปริมาณน้ำในถังต่อวัน ทำให้การกำจัดของเสียจากไนโตรเจนที่เกิดขึ้นในถังต้องอาศัยกระบวนการ nitrification เป็นหลัก ในขณะที่การเลี้ยงปลานิลในระบบรางน้ำ/ร่องน้ำ (raceways) นั้น มีการหมุนเวียนเปลี่ยนถ่ายน้ำสูงมากกว่าหลายเท่า บางครั้งอาจมากถึง 180 เท่าเลยทีเดียว เพราะการกำจัดของเสียจากไนโตรเจนที่เกิดขึ้นทำได้โดยอาศัยการจัดการระบบน้ำไหลในราง

ระบบหมุนเวียนส่วนใหญ่ได้รับการออกแบบมาเพื่อทดแทนปริมาณน้ำที่เปลี่ยนถ่ายใหม่ 5-10 เปอร์เซ็นต์ของปริมาณน้ำในแต่ละวัน ปริมาณของการแลกเปลี่ยนนี้จะช่วยป้องกันการสะสมของไนเตรตและสารอินทรีย์ที่ละลายน้ำได้ซึ่งจะทำให้เกิดปัญหาต่อคุณภาพน้ำและสุขภาพสัตว์น้ำได้

ในระบบที่มีการเติมออกซิเจนจะมีการหมุนเวียนอากาศเพื่อระบายก๊าสคาร์บอนไดออกไซด์สู่สิ่งแวดล้อม

นอกจากระบบข้างต้นแล้วยังมีการจัดการเลี้ยงในแบบถัง/tanks ในระบบที่เรียกว่า “combined extensive-intensive” หรือ “CEI” หรือ Dekel system ด้วย เป็นระบบการจัดการรีไซเคิลน้ำระหว่างถังเพาะเลี้ยง กับถังเก็บน้ำ บ่อน้ำหรืออ่างเก็บน้ำขนาดใหญ่ซึ่งทำหน้าที่เป็นเครื่องกรองชีวภาพเพื่อรักษาคุณภาพน้ำที่เลี้ยงในถัง/tanks ได้ โดยอัตราส่วนของปริมาตรระหว่างถังเลี้ยงและถังเก็บน้ำ บ่อน้ำหรืออ่างเก็บน้ำมีสัดส่วนตั้งแต่ 1 ต่อ 10 ถึง 1 ต่อ 18 หรือมากกว่า ซึ่งระบบนี้จะต้องให้ความสำคัญกับวิธีการเติมอากาศในถังเนื่องจากออกซิเจนที่ละลายน้ำเป็นปัจจัยสำคัญของคุณภาพน้ำที่มีผลต่อการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำค่ะ

ยังมีอีกหลายประเทศไว้หนหน้ามาเล่ากันฟังเพิ่มค่ะ

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก) 

 Tilapia culture system: tanks and raceway

          A few days ago, we have come across with an interesting article about different culture systems for tilapia in other countries. In Thailand, the most common systems are pond system which may be earthen pond or concreate pond, or floating cage system.

              So, today we will tell you about other types of culture system that are rarely used in Thailand such as tank and raceway.

              Tank for tilapia culture comes in different size and shape, from 10-1,000 cubic meter rectangle, square, round or oval shape. The most important factor in tank designing is waste management. How to remove solid waste effectively!

              In tank system, drain is usually installed at the center of the tank and that why it is called “central drain”. Water that circulates the tank in unidirectional way will make those solid waste to accumulate at the center of the tank, so it can be removed by the central drain.

              Also, the recirculating system in the tank-based system was developed in those cold countries to be able to culture tilapia or other tropical fish/shrimp all year round. Basic components of the recirculating system are quite similar to the basic system except additional solids removal device, biofilter, aerator or oxygen generator and a degassing unit. Circular tank is commonly used to facilitate solid removal. Octagonal tanks and square tanks with rounded corners provide a suitable alternative with better space utilization. Additional water treatment such as ozonation, denitrification and foam fractionation may also be applied.

              When looking at water exchange rate, tank system exchanges water for less than 0.5% of the total volume. Therefore, elimination of nitrogen waste mainly depends on nitrification process. On the other hand, water exchange rate is very high for the raceway system, sometimes more than 180 times than the tank system. So, nitrification process is not usually needed.

              Another type of system that is being used, it is called the “combined extensive-intensive” (CEI) or Dekel system. The water used in tank is recycled in the large reservoir pond using biological filter such as algae. The optimal ratio between tank and reservoir should be 1:10 to 1:18 and this system requires the oxygen to be pumped into rearing tanks, because dissolved oxygen is essential for stabilizing water quality for this system.

Mintra Lukkana, DVM, MSc, PhD

Pathradol Piamsomboon , DVM , PhD