เมื่อผู้เลี้ยงหรือผู้ที่ได้รับมอบหมายให้ดูแลด้านสุขภาพของปลาได้สังเกตลักษณะ พฤติกรรมของปลาที่เลี้ยง รวมทั้งจดบันทึกประวัติ ข้อมูลสำคัญที่เกี่ยวกับสุขภาพปลาไว้เพื่อใช้ประโยชน์ในการจัดการสุขภาพปลาตามที่ได้กล่าวถึงไปในบทความก่อนหน้านี้แล้ว สำหรับบางฟาร์มที่มีเครื่องมือพื้นฐานสำหรับตรวจตัวอย่างปลา หรือมีห้องปฏิบัติการสำหรับตรวจสุขภาพปลาเบื้องต้น เมื่อพบโรคในฟาร์มหรือสงสัยว่ามีปลาป่วยจะสามารถดำเนินการตรวจปลาป่วยเบื้องต้นได้ หรือใช้ประโยชน์สำหรับโปรแกรมตรวจสุขภาพปลาของฟาร์มได้ ทั้งนี้ อุปกรณ์จำเป็นที่ใช้ในการตรวจโรคปลา ได้แก่

-          กล้องจุลทรรศน์ (light microscope) : กล้องจุลทรรศน์ควรมีเลนส์ที่มีกำลังขยายหลายๆ ขนาด โดยขนาดของเลนส์ใกล้วัตถุที่ควรมีในเบื้องต้น คือ กำลังขยาย 10 เท่า (10x) กำลังขยาย 40 เท่า (40x) และกำลังขยาย 100 เท่า (100x) และควรมีเลนส์ใกล้ตาที่มีกำลังขยาย10 เท่า (10x) เลนส์เบื้องต้นตามที่กล่าวไปข้างต้นนี้จะสามารถมองเห็นตัวอย่างได้ที่กำลังขยายสูงถึง 100 เท่า (100x) 400 เท่า (400x) และ 1000 เท่า (1000x) ตามลำดับ

-          ถุงมือยางแบบใช้ครั้งเดียว (ใช้แล้วทิ้ง)

-          เครื่องมือแพทย์สำหรับการผ่าตัดเบื้องต้น ได้แก่ ใบมีดผ่าตัด ด้ามมีดผ่าตัด คีมคีบเนื้อเยื่อ กรรไกรผ่าตัด

-          กระจกสไลด์แก้วและแผ่นปิดสไลด์

-          ชุดอุปกรณ์ตรวจตัวอย่างน้ำในบ่อเลี้ยง

-          สารเคมีสำหรับรักษาสภาพตัวอย่าง เช่น 10% buffered formalin

-          ยาฆ่าเชื้อ เช่น แอลกอฮอล์ 70%

-          อุปกรณ์สำหรับกักปลา แยกปลา เช่น ถังน้ำ เครื่องให้อากาศ หัวทราย และสวิง เป็นต้น

นอกจากอุปกรณ์เบื้องต้นที่ยกตัวอย่างไว้แล้ว ขณะที่ดำเนินการตรวจตัวอย่างทุกครั้ง ผู้ตรวจต้องสวมถุงมือยางทุกครั้งที่สัมผัสตัวปลา ไม่ควรใช้มือเปล่า กระดาษชำระหรือผ้าขนหนูจับตัวปลา เนื่องจากมือเปล่า กระดาษชำระหรือผ้าขนหนูจะทำให้เมือกที่อยู่บนตัวปลาหลุดติดออกมาด้วย นอกจากนี้ยังมีผลทำให้ปรสิตภายนอกที่เกาะบริเวณตัวปลา เกาะบนผิวหนังปลาหลุดออกได้และจะมีผลต่อการตรวจสุขภาพปลาที่ได้ นอกจากนั้นการใส่ถุงมือยางช่วยป้องกันไม่ให้ผู้ปฏิบัติงานสัมผัสตัวปลา ป้องกันการติดเชื้อโรคที่สามารถติดต่อกันได้ระหว่างคนกับสัตว์ (zoonosis) ได้

อย่างไรก็ตาม ถึงแม้ฟาร์มจะมีอุปกรณ์พื้นฐาน หรือห้องปฏิบัติการสำหรับตรวจสุขภาพปลาเบื้องต้นแล้วก็ตาม ในกรณีที่พบปัญหาสุขภาพที่สงสัยว่าเป็นมีสาเหตุจากเชื้อก่อโรคและทำให้เกิดโรคระบาดในฟาร์มควรดำเนินการส่งตัวอย่างปลาป่วยให้ห้องปฏิบัติการที่มีอุปกรณ์เพียงพอและบุคลากรผู้เชี่ยวชาญดำเนินการตรวจวินิจฉัยหาสาเหตุของโรคเพื่อใช้เป็นข้อมูลเชิงลึกประกอบการตัดสินใจให้การควบคุม ป้องกันและรักษาโรคด้วยเสมอ ครั้งหน้าจะพูดถึงวิธีการตรวจคร่าวๆ ในแต่ละแบบที่สามารถทำได้ที่ฟาร์มนะคะ

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก)