การตรวจตัวอย่างปลาเบื้องต้นในฟาร์ม: การขูดผิวหนัง.
เมื่อเริ่มต้นการตรวจตัวอย่างปลาเบื้องต้นในฟาร์มด้วยการซักประวัติและจดบันทึกจนครบแล้ว ก่อนจะตรวจปลาโดยการขูดผิวหนัง ควรมาทำความรู้จักกันซักนิดว่าผิวหนังปลามีลักษณะเป็นอย่างไร สิ่งที่เรามักคุ้นเคยกันดีตอนที่จับปลาอย่างแรกเลย คือ เมือก เมือกเกาะและปกคลุมบริเวณผิวนอกของปลา เป็นส่วนที่โดนน้ำ เมือกปลาจะมีสิ่งที่เรียกว่าสารน้ำที่ช่วยป้องกันการติดเชื้อที่ผิวหนังอยู่หลายชนิด เช่น ไลโซไซม์ แอนติบอดี และสารพวกโปรตีนซึ่งช่วยป้องกันเชื้อโรคขั้นต้น ถัดจากเมือกเข้ามาคือผิวหนังชั้นนอก (epidermis) ตามด้วยแผ่นเยื่อชั้นฐาน (basement membrane) และเข้ามาถึงผิวหนังชั้นใน (dermis) และสุดท้ายเป็นชั้นลึกที่สุดคือชั้นใต้หนัง (hypodermis) รู้ลักษณะชั้นผิวหนังของปลากันคร่าวๆ แล้ว จากนั้นก็เตรียมอุปกรณ์ที่จำเป็นต้องใช้แล้วสวมถุงมือกันได้เลย ถุงมือจะช่วยป้องกันการได้รับเชื้อโรคจากปลาหรือน้ำเลี้ยงปลา การขูดผิวหนังมาตรวจส่วนมากทำเพื่อตรวจปรสิตภายนอกที่ติดอยู่ที่ผิว เพราะว่าผิวหนังปลาเป็นอวัยวะส่วนแรกที่ปรสิตที่ลอยมากับน้ำหรือพาหะสามารถเกาะติดได้ วิธีการขูดผิวหนัง (skin scraping) เป็นวิธีการตรวจตัวอย่างปลาเบื้องต้นในฟาร์มที่สะดวกมาก แต่การขูดต้องอาศัยความเชี่ยวชาญ ทำอย่างเบามือเพราะถ้าใช้แรงขูดผิวหนังมากเกินไป อาจทำให้ปลาบาดเจ็บได้ หรือบางครั้งถ้าหากจับบังคับ ควบคุมปลาไม่ดีขณะที่ขูดผิวหนังก็อาจทำให้เกิดบาดแผลได้ทั้งที่ตัวปลาและผู้ตรวจ บางครั้งอาจพบการติดเชื้อแบคทีเรียหรือเชื้อราบริเวณผิวหนังตามเข้ามาจากบาดแผลที่เกิดขึ้นได้ ตำแหน่งที่แนะนำให้ขูดตรวจ ก็คือ ตำแหน่งผิวหนังที่อยู่ภายใต้บริเวณครีบอกและท้อง ถ้าพบว่าตอนที่ขูดตรวจผิวหนังมีแผลอยู่ก่อนหน้านี้ ให้เลือกขูดขอบของรอยแผลหรือรอยโรคที่เป็นรอยใหม่ ถ้าเลือกขูดขอบแผลที่มีลักษณะเหมือนรอยโรคเก่าอาจทำให้การตรวจสอบสาเหตุของโรคยากและซับซ้อนมากขึ้น เพราะรอยโรคเก่าอาจมีการติดเชื้อแทรกซ้อนทำให้ไม่ทราบสาเหตุที่แท้จริงของโรคได้
การขูดผิวหนังหรือเมือกเพื่อตรวจ ให้เตรียมสไลด์แก้วที่สะอาด จากนั้นหยดน้ำเกลือหรือถ้าไม่สามารถหาน้ำเกลือได้ก็สามารถใช้น้ำจากภาชนะที่เลี้ยงปลาได้ หยดน้ำลงบนสไลด์จำนวน 1-2 หยด แล้วใช้ใบมีดด้านทู่หรือแผ่นปิดสไลด์ (cover slip) ที่สะอาด ขูดเมือกจากผิวหนังที่อยู่ภายใต้บริเวณครีบอกและท้อง ต้องขูดตามแนวเกล็ดเบาๆ ให้มีเมือกติดมากับใบมีดหรือแผ่นปิดสไลด์ จากนั้นเอาเมือกที่ได้ป้ายลงบนสไลด์แก้วที่สะอาด แล้วปิดด้วยแผ่นปิดสไลด์ จากนั้นนำมาส่องตรวจด้วยกล้องจุลทรรศน์ทันที โดยระวังอย่าให้น้ำเกลือที่หยดบนสไลด์แห้ง เพราะจะทำให้ปรสิตที่หลุดออกจากตัวปลาตอนที่ขูดออกมาตาย หรือหยุดเคลื่อนที่ได้ โดยเฉพาะปรสิตกลุ่มโปรโตซัว สุดท้ายแล้วจะทำให้ตรวจหาสาเหตุของผิดพลาดได้และก็ส่งผลกระทบกับการจัดการฟาร์มในขั้นตอนต่อไป สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
|