บทความก่อนหน้าได้อธิบายเรื่องการตรวจตัวอย่างปลาเบื้องต้นในฟาร์มที่เป็นการขูดผิวหนังไปแล้ว ซึ่งถ้ามีเครื่องมือพร้อมก็สามารถทำได้ไม่ยากเลย ในครั้งนี้มีวิธีตรวจตัวอย่างปลาเบื้องต้นอีกแบบ คือ การตัดครีบ ซึ่งสามารถเลือกใช้ทั้ง 2 วิธีนี้สำหรับตรวจตัวอย่างปลาเบื้องต้นในฟาร์ม เพื่อให้ได้ข้อมูลสำหรับประกอบการสืบสวนโรค หรือจะเลือกใช้วิธีใดวิธีหนึ่งก็ทำได้ แต่ในบางครั้งก็สามารถพบได้ว่ากรณีที่ติดเชื้อปรสิตภายนอกในช่วงระยะแรกอาจตรวจไม่พบปรสิตที่บริเวณครีบ กลับตรวจพบได้จากเมือกที่ขูดผิวหนัง ผู้ตรวจต้องพิจารณาข้อมูลแวดล้อมอื่นๆ ประกอบการตัดสินใจตรวจ นอกจากนี้ยังขึ้นอยู่กับความสะดวกของฟาร์มด้วย

การตัดครีบ หรือภาษาอังกฤษเรียกว่า fin clipping นั้นเป็นวิธีที่ทำได้สะดวกใกล้เคียงกับการขูดผิวหนัง ขั้นตอนเริ่มตั้งแต่เตรียมสไลด์แก้วที่สะอาด แล้วหยดน้ำเกลือ/น้ำที่เลี้ยงปลาลงบนสไลด์จำนวน 1-2 หยด แล้วใช้กรรไกรคมตัดปลายครีบออกมาเล็กน้อย นำไปวางลงบนสไลด์แก้วที่สะอาด จากนั้นปิดด้วยแผ่นปิดสไลด์ แล้วนำมาส่องตรวจด้วยกล้องจุลทรรศน์ทันที เช่นเดียวกับการขูดผิวหนังในขั้นตอนนี้จะต้องระวังไม่ให้น้ำเกลือที่หยดบนสไลด์แห้ง เพราะอาจทำให้ปรสิตที่ติดอยู่ที่ปลายครีบหลุดออกมาได้

วิธีการตัดครีบจะทำให้เกิดความบอบช้ำต่อผิวหนังปลาน้อยกว่าวิธีการขูดที่ผิวหนังตรงๆ แต่วิธีนี้จะมีข้อจำกัดมากกว่า เพราะว่าครีบที่ตัดออกมามีความหนาเล็กน้อย แปลว่าจะทำให้สไลด์ที่นำมาส่องมีความหนา การตรวจด้วยกล้องจุลทรรศน์อาจตรวจได้ไม่ชัดเจน ผู้ตรวจจะต้องปรับความคมชัดขณะส่องตรวจอยู่เสมอ

การตัดครีบให้ตัดบริเวณปลายครีบหางเพียงขนาดชิ้นเล็กๆ นำมาวางบนสไลด์ที่หยดน้ำเกลือ normal saline (0.85-0.9% NaCl) ปิดด้วยแผ่นปิดสไลด์ และส่องตรวจด้วยกล้องจุลทรรศน์ทันที

การตรวจตัวอย่างปลาเบื้องต้นในฟาร์มเพื่อวินิจฉัยโรคติดปรสิตภายนอกนอกจากจะใช้วิธีตรวจผิวหนังและครีบนอกจากเป็นการแล้ว ยังช่วยให้เกิดการสังเกตรอยโรคที่พบที่ผิวหนังของปลาได้อีกด้วย เช่น จุดเลือดออก ผิวหนังลอกหลุด แผลหลุม เนื้อตาย ครีบที่ฉีกขาด การติดเชื้อปรสิตภายนอกอย่างรุนแรง ทำให้เกิดการอักเสบบริเวณผิวหนัง และปลาผลิตเมือกมากขึ้นจนเห็นผิวหนังลักษณะสีขาวขุ่น

อย่างไรก็ตาม การวินิจฉัยโรคติดปรสิตภายนอกควรพิจารณาปัจจัยต่างๆ ที่มาจากสาเหตุอื่น หรือสาเหตุหลักที่ทำให้ปลาป่วย เช่น ความรุนแรงของโรค คุณภาพน้ำเลี้ยงปลา ลักษณะ อาการภายนอก เนื่องจากอาจตรวจพบปรสิตภายนอกจากเมือกของปลาสุขภาพปกติ โดยเฉพาะกรณีที่ตรวจปลาที่เลี้ยงในบ่อดินจะมีโอกาสพบปรสิตที่อาศัยอยู่ตามธรรมชาติได้

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก)