การตรวจตัวอย่างปลาเบื้องต้นในฟาร์มเพื่อวินิจฉัยโรค ได้เล่ากันไปครบถ้วนแล้ว ทั้ง 3 วิธี ก็คือ การขูดผิวหนัง ตัดครีบ ตัดซี่เหงือก การตรวจตัวอย่างปลาเบื้องต้นดังกล่าวมักใช้สำหรับการตรวจปรสิตภายนอก แต่ยังคงมีวิธีการตรวจสุขภาพปลาเบื้องต้นอีกวิธีหนึ่งที่สามารถทำได้ภายในฟาร์ม ใช้สำหรับการตรวจปรสิตภายในร่างกายปลา ตรวจหาพยาธิ ไข่พยาธิในระบบทางเดินอาหารของปลา คือ วิธีการตรวจอุจจาระ หรือ Fecal examination นั่นเอง ผู้อ่านบางท่านอ่านถึงตรงบรรทัดนี้แล้วอาจแปลกใจว่า มีการตรวจสุขภาพในลักษณะแบบนี้ในปลาด้วย เหมือนกับที่ตรวจในคนเลย ซึ่งวิธีนี้สามารถทำได้ในสัตว์เกือบทุกชนิดเลยนะคะ ซึ่งรวมถึง กุ้งก็สามารถใช้วิธีนี้เพื่อตรวจดูสภาวะสุขภาพทั่วไปได้ด้วย

การตรวจอุจจาระใช้ในการตรวจระบบทางเดินอาหาร ตรวจหาพยาธิและไข่พยาธิ โดยเฉพาะโปรโตซัวและพยาธิตัวกลม  วิธีการเก็บตัวอย่างอุจจาระจากปลาที่ถูกต้องและเหมาะสมจึงเป็นปัจจัยสำคัญที่มีผลต่อการตรวจวินิจฉัยอย่างมาก  ผู้ตรวจไม่ควรเก็บตัวอย่างอุจจาระที่ปลาถ่ายทิ้งไว้ในน้ำ ในภาชนะที่ใส่ปลา หรือเก็บอุจจาระจากน้ำในบ่อเลี้ยงปลา เนื่องจากตัวอย่างอุจจาระประเภทนี้ ไม่เหมาะสมสำหรับการนำมาตรวจ เพราะมีโอกาสที่จะปนเปื้อนเชื้อแบคทีเรียหรือโปรโตซัวที่อยู่ในน้ำที่ใช้เลี้ยงปลาได้ ทำให้ผลการวินิฉัยผิดพลาดไป นอกจากนี้จะมีผลต่อการตรวจหาพยาธิและไข่พยาธิด้วย โดยอุจจาระอาจละลายในน้ำทำให้โอกาสที่จะตรวจพบพยาธิหรือไข่พยาธิน้อยลงไป หรือไม่สามารถพบได้เลย ดังนั้น การเก็บตัวอย่างอุจจาระด้วยวิธีการเก็บที่ถูกต้องและเหมาะสมมีผลอย่างมากต่อการวินิจฉัยโรค

การเก็บตัวอย่างอุจจาระเพื่อการตรวจวินิจฉัยระบบทางเดินอาหาร ตรวจหาพยาธิและไข่พยาธิ ควรเก็บตัวอย่างอุจจาระจากตัวปลา ผู้ตรวจควรเก็บจากลำไส้ใหญ่ปลา โดยสามารถใช้เทคนิควิธีการวางยาสลบเพื่อจับบังคับปลาให้สงบนิ่งก่อน แล้วจึงค่อยดำเนินการรีดอุจจาระออกมาทางรูทวาร โดยใช้วิธีการบีบคลึงช่องท้องของปลาอย่างเบามือเพื่อไม่ให้ปลาบาดเจ็บ ในบางครั้งที่ดำเนินการวางยาสลบปลาอาจพบได้ว่าอุจจาระจะไหลออกมาจากรูทวารเองโดยที่ไม่ต้องใช้วิธีการบีบคลึงช่องท้องเลย เมื่อได้ตัวอย่างอุจจาระมาแล้วให้เตรียมตัวอย่างอุจจาระสำหรับนำมาส่องตรวจหาความผิดปกติ โดยใช้วิธีการแบบเดียวกับที่ได้เคยอธิบายไปแล้วในการตรวจผิวหนัง ครีบ และซี่เหงือก ซึ่งการตรวจระบบทางเดินอาหารสามารถพบปรสิต พยาธิและไข่พยาธิ โปรโตซัว ภายใต้กล้องจุลทรรศน์ได้ การตรวจอุจจาระก็เป็นอีกหนึ่งวิธีการตรวจตัวอย่างปลาเบื้องต้นในฟาร์มที่จะช่วยประเมินสุขภาวะของปลาในฟาร์มได้นะคะ

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก)