ยาสลบ (anesthetic drug) คือ ยาหรือสารเคมีที่ทำให้หมดสติ ระงับความรู้สึก ทำให้ไม่มีการตอบสนองต่อสิ่งเร้า หรือสิ่งกระตุ้นภายนอก การใช้ยาสลบจะเป็นประโยชน์ในขั้นตอนการตรวจ รักษา การจัดการกับตัวปลา เช่น การเจาะเลือด ฝังไมโครชิฟ การผ่าตัด ซึ่งทำให้ปลาไม่มีความรู้สึก ไม่รู้สึกเจ็บปวดในระหว่างทำการรักษา การจัดการกับตัวปลา

สำหรับยาสลบหรือสารเคมีที่มีทำให้ปลาสลบ ในปัจจุบันมีอยู่หลายชนิด เช่น ควินิดีน ซัลเฟต (quinidine sulfate) ไตรเคน มีเทน ซัลโฟเนต (tricaine methane sulfonate; TMS) โซเดียม เพนโทบาร์บิทอล (sodium pentobarbital) และยูจีนอล (eugenol)

ซึ่งการเลือกใช้ยาสลบและสารเคมีนั้นแตกต่างกันไปตามแต่ละพื้นที่ กฎหมาย ความนิยมใช้ที่แตกต่างกัน และชนิดของปลาที่พิจารณาว่าจะให้ยาสลบ โดยเฉพาะการใช้ยาสลบในสัตว์น้ำเพื่อการบริโภคจะต้องพิจารณาให้ดี ตรวจสอบข้อมูลให้ถูกต้องว่ายาสลบ หรือสารเคมีชนิดที่ใช้มีการขึ้นทะเบียนและอนุญาตให้ใช้ได้กับสัตว์น้ำอย่างถูกต้อง และมีระยะหยุดยาตามที่ระบุไว้ในข้อบ่งใช้ยา เพื่อความปลอดภัยของผู้บริโภค 

ยกตัวอย่างในประเทศสหรัฐอเมริกา ข้อมูลในเวปไซต์ของ USFDA (U.S. Food and Drug Administration) หรือองค์การอาหารและยาแห่งสหรัฐอเมริกา ระบุไว้ชัดเจนว่าสามารถใช้ไตรเคน มีเทน ซัลโฟเนต หรือ TMS ซึ่งเป็นสารที่ได้รับอนุญาตให้ใช้ในการทำสลบชั่วคราวในปลา ครึ่งบกครึ่งน้ำ สัตว์น้ำ สัตว์เลือดเย็นชนิดอื่น ๆ เพื่อการจัดการกับตัวสัตว์อย่างเหมาะสม เช่น ชั่งน้ำหนัก วัดความยาวลำตัว ทำเครื่องหมาย ผ่าตัด ขนส่งและการวิจัย โดยต้องมีการควบคุมการใช้อย่างถูกต้อง และหากนำมาใช้สำหรับสัตว์น้ำเพื่อการบริโภค ต้องมีระยะหยุดยาตามที่ระบุไว้ คือ 21 วัน ก่อนนำมาบริโภค 

สำหรับประเทศไทยมีสารที่ทำให้สลบที่ได้รับการขึ้นทะเบียนตำรับยากับสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา กระทรวงสาธารณสุข อย่างถูกต้องตามกฎหมายและสามารถใช้ในสัตว์น้ำเพื่อทำสลบได้เช่นเดียวกัน คือ Aquanes (อะควาเนส) โดยสารออกฤทธิ์ในการทำให้สลบ คือ ยูจีนอล (eugenol) ทำให้สัตว์น้ำซึม ลดการเคลื่อนไหว กล้ามเนื้อคลายตัว และสลบเพื่อให้ผู้ปฏิบัติงานสามารถจับบังคับ และจัดการกับตัวสัตว์น้ำได้เช่นเดียวกับยาสลบที่กล่าวข้างต้น เมื่อรู้จักชนิดของยาสลบกันบ้างแล้ว ในบทความหน้าจะเล่าให้ฟังว่ายาสลบในสัตว์น้ำออกฤทธิ์ยังไงยังไงนะคะ

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก)