พูดถึงเรื่องยาสลบ ถ้าใครชอบดูละครหรือหนังแนวเกี่ยวกับการแพทย์แล้วน่าจะเคยดูฉากที่มีการใช้ยาสลบในหนังกันบ้าง การใช้ยาสลบในคนมีวิธีการให้อยู่หลายรูปแบบ ทั้งยาสลบแบบที่ฉีดเข้าไปในร่างกายโดยตรง แบบที่ให้ดมผ่านทางระบบหายใจ แบบที่ให้ทานเพื่อให้เริ่มซึมเพื่อนำสลบก่อนเป็นต้น แต่สำหรับการให้ยาสลบในสัตว์น้ำจะพบวิธีให้ได้เพียงรูปแบบเดียวแตกต่างจากในคน ก็คือการใส่ยาสลบผสมลงไปในน้ำที่ปลาอยู่ เป็นการแช่ปลาในยาสลบ หรือ immersion นั่นเอง การให้ยาด้วยวิธีนี้ปลาจะไม่เครียดเนื่องจากไม่ต้องไปจับบังคับ สัมผัสกับตัวปลาโดยตรงตั้งแต่เริ่มต้นปฏิบัติงานกับตัวปลา แต่ยังมีข้อคำนึงถึงตามที่ระบุไว้ในเอกสารข้อบ่งใช้ยา หรือเอกสารกำกับยา 

การปรับระดับความลึกของการสลบสำหรับปลานั้นขึ้นอยู่กับขนาดของยาสลบที่ใช้ ความเข้มข้นของยา ปริมาณการใช้ ระยะเวลาที่แช่ปลาในน้ำผสมยาสลบ เมื่อเริ่มต้นทำการสลบ ยาสลบจะเริ่มออกฤทธิ์ในการกดประสาท หรือ sedation ซึ่งผู้ปฏิบัติงานสามารถจับบังคับ ควบคุมปลาได้ โดยสามารถชั่งน้ำหนัก ขนส่ง ตรวจโรค พิจารณารอบโรคภายนอก เก็บตัวอย่างเมือก ครีบ ฉีดยา หรือผู้ปฏิบัติงานที่เชี่ยวชาญจะสามารถเก็บตัวอย่างเลือดปลาได้ (เจาะเลือด) โดยที่ปลาไม่บาดเจ็บ หากสังเกตจะพบลักษณะพฤติกรรมของปลาที่เปลี่ยนแปลงไป ปลาเริ่มว่ายน้ำช้าลง ไม่เคลื่อนไหว ว่ายน้ำอยู่กับที่เพื่อประคองตัว ไม่ตอบสนองกับสิ่งรอบข้าง การเคลื่อนไหวของแผ่นปิดเหงือกช้าลง 

หากเป็นการสลบที่ลึกมากขึ้นเข้าสู่ระยะสลบ หรือ anesthesia จะสังเกตพบว่าปลาหงายท้อง หรือไม่ว่ายน้ำ สูญเสียการทรงตัว จมลงไปที่ก้นอ่าง ถังหรือภาชนะ ไม่ตอบสนองกับสิ่งรอบข้าง แผ่นปิดเหงือกเคลื่อนไหวช้าลงมาก สำหรับการสังเกตแผ่นปิดเหงือกเป็นกุญแจหนึ่งของความสำคัญในการเฝ้าระวังการทำสลบ แผ่นปิดเหงือกที่ยังขยับอยู่แสดงว่าปลายังคงหายใจอยู่ ถ้าแช่ปลาในยาสลบนานเกินควรจะมีโอกาสที่ปลาจะหยุดหายใจและหยุดการเคลื่อนไหวของแผ่นปิดเหงือกได้

ดังนั้นในระหว่างการทำสลบตั้งแต่เริ่มต้นให้ยาจนกระทั่งสิ้นสุด จะต้องหมั่นสังเกตพฤติกรรมของปลาอย่างสม่ำเสมอ เพื่อกำหนดระดับความลึกของการสลบ ปรับขนาดการใช้ยาสลบให้สอดคล้องกับงานและสภาวะการสลบของปลาขณะปฏิบัติงาน สำหรับขั้นตอนวิธีการทำสลบทำอย่างไรมาอ่านกันครั้งหน้าค่ะ

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก)