อย่างที่ให้ข้อมูลไปครั้งก่อนหน้านี้ว่ายาสลบที่ขึ้นทะเบียนกับสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา อย่างถูกต้องตามกฎหมายในประเทศไทย คือ Aquanes (อะควาเนส) จะยกตัวอย่างการใช้ไว้ในบทความนี้เลย เพื่อให้เห็นภาพ จากบทความก่อนหน้าที่บอกว่ายาสลบที่ใช้สำหรับปลาจะให้สู่ตัวสัตว์ด้วยวิธีการผสมลงไปในน้ำที่ปลาอยู่ หรือ immersion นั่นเอง โดยยาสลบสำหรับสัตว์น้ำควรมีเป็นสารละลายใส กระจายตัวสม่ำเสมอ  ละลายน้ำได้ดี ไม่ทำให้คุณภาพน้ำเปลี่ยนแปลง รวมทั้งควรมีประสิทธิภาพในการช่วยลดการเผาผลาญของปลา และสิ่งสำคัญที่สุดซึ่งขาดไม่ได้เลยคือต้องเป็นยาสลบที่ปลอดภัยทั้งต่อตัวปลาที่ได้รับยาและผู้ใช้ยา ซึ่งสำหรับยาอะควาเนสนั้นจากประสบการณ์ที่เคยใช้กับปลานิล จะมีลักษณะเป็นสารละลายใสๆ สีออกฟ้าและละลายน้ำได้ดี มีประสิทธิภาพในการทำสลบได้ตามวัตถุประสงค์ในการใช้ปฏิบัติงาน

ทุกๆ ครั้งก่อนเริ่มใช้ยาสลบในการวางยาสลบปลาที่ไม่เคยใช้ยาสลบมาก่อนควรต้องทำการทดสอบการใช้ยาสลบกับปลาชนิดนั้นๆ ก่อน โดยเลือกปลามาทดสอบจำนวนหนึ่ง เพื่อสังเกต จดบันทึก ระดับการสลบ ขนาดยาที่เหมาะสมในการใช้สำหรับการปฏิบัติงาน เพื่อให้ทราบถึงพฤติกรรมการสลบ และหาระดับการสลบของปลาแต่ละชนิดได้ เพราะการใช้ยาในขนาดความเข้มข้นสูง หรือการแช่ปลาในน้ำที่ผสมยาสลบนานเกินไปจะทำให้ปลาหยุดการเคลื่อนไหว หยุดหายใจและตายได้

ยาสลบที่นำมาใช้สำหรับการทำงานแต่ละครั้งต้องมีการคำนวณปริมาณที่เหมาะสม มีการเตรียมละลายให้พร้อมสำหรับการใช้งาน

น้ำที่ใช้ผสมยาสลบ และแช่ปลาจะต้องเป็นน้ำที่สะอาด มีค่าคุณภาพน้ำเหมาะสมกับชนิดของปลาที่จะวางยาสลบ มีอุณหภูมิใกล้เคียงกับกับอุณหภูมิน้ำที่ปลาอยู่ก่อนหน้าที่จะวางยาสลบแล้ว ต้องมีการให้อากาศในน้ำอย่างเพียงพอระหว่างการวางยาสลบ

ในการวางยาสลบ แช่ปลาลงไปในน้ำที่ผสมยาสลบ จำนวนปลาที่ใส่ลงไปในอ่างหรือภาชนะที่ต้องการทำสลบต้องไม่หนาแน่นมากเกินไป เพราะจะมีผลกระทบในระหว่างการปฏิบัติงานหลายอย่าง เช่น อาจทำให้ผู้ปฏิบัติงานไม่สามารถสังเกตพฤติกรรมของปลาที่วางยาสลบได้โดยง่าย น้ำที่ใช้ทำสลบมีค่าคุณภาพน้ำเปลี่ยนแปลงไปมากอย่างรวดเร็วทำให้ต้องเปลี่ยนถ่ายน้ำและผสมยาสลบใหม่บ่อยครั้งมากขึ้น อย่างไรก็ตามในระหว่างการทำสลบนอกจากจะสังเกตพฤติกรรมของปลาแล้วควรพิจารณาคุณภาพน้ำระหว่างปฏิบัติงานด้วย ในระหว่างวางยาสลบอาจพบว่ามีการขับถ่ายของเสีย ขับเมือกของปลาปนลงในน้ำ ซึ่งมีผลต่อประสิทธิภาพของยาสลบและการทำสลบได้ หากสังเกตพบว่าระดับการวางยาสลบมีการเปลี่ยนแปลงไปควรต้องพิจารณาเปลี่ยนถ่ายน้ำและใส่ยาใหม่ด้วย

ระหว่างที่ปลาสลบ หรือสงบ ควรควบคุมและบังคับปลาด้วยความนุ่มนวลเพื่อไม่ให้ปลาเกิดความเครียด และทำให้ปลาบอบช้ำน้อยที่สุด ควรหลีกเลี่ยงไม่ให้ปลาโดนแสง หรือมีการกระทบเทือนของร่างกายในระหว่างวางยาสลบ  รวมทั้งในช่วงหลังจากปฏิบัติงานกับตัวปลาเรียบร้อยแล้วและปล่อยให้ปลาฟื้นจากการสลบ เพราะในช่วงเวลานั้นปลาจะมีความไวต่อสิ่งกระตุ้นภายนอกตัวปลามาก อาจทำให้เกิดความเครียดมีผลต่อสภาวะสุขภาพของปลาตามมาได้ และมีอันตรายต่อผู้ปฏิบัติงานได้เช่นกัน

หลังจากปฏิบัติงานกับตัวปลาเสร็จแล้ว ทำให้ปลาฟื้นด้วยการเปลี่ยนถ่ายปลาสู่น้ำเลี้ยงปลาที่สะอาด ไม่มียาสลบผสมอยู่ อุณหภูมิของน้ำใกล้เคียงกับอุณหภูมิของน้ำระหว่างที่ปลาได้รับยาสลบ ต้องให้ออกซิเจนในน้ำอย่างเพียงพอ สังเกตพฤติกรรมของปลาเหมือนเดิม ซึ่งโดยปกติแล้วจะกินเวลาประมาณ 5-15 นาที จะพบว่าปลาเริ่มว่ายน้ำ ทรงตัวตามปกติ เริ่มหายใจถี่ขึ้นจนเป็นความถี่ตามปกติ หลังจากขั้นตอนนี้ที่มั่นใจแล้วว่าปลาฟื้นจากการวางยาสลบเรียบร้อยดีแล้ว ค่อยปล่อยปลาในบ่อรวมกับปลาตัวอื่นๆ กรณีที่มีการเลี้ยงปลารวมกันนะคะ เท่านี้ก็จบสำหรับเรื่องของวิธีการและข้อควรคำนึงในวางยาสลบปลาค่ะ

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก)