จากครั้งก่อนที่เล่าเรื่องการจัดการโรคอหิวาต์แอฟริกาในสุกร หรือ African Swine Fever (ASF) ซึ่งถือเป็นโรคอุบัติใหม่ในห้วงเวลานี้ และเป็นปัญหาปศุสัตว์ระดับชาติ ในส่วนของสัตว์น้าเองก็มีโรคหลายโรคที่เป็นโรคอุบัติใหม่เหมือนกัน ในงานสัมมนาวิชาการการจัดการสุขภาพสัตว์น้าขององค์การสุขภาพสัตว์โลก หรือ Global Conference on Aquatic Animal Health: Collaboration, sustainability: our future (2562) ก็มีผู้เชี่ยวชาญมาวิเคราะห์และบรรยายกันในประเด็นนี้อย่างน่าสนใจเหมือนกัน ตั้งแต่ปี พ.ศ.2513 การเพาะเลี้ยงสัตว์น้าเติบโตขึ้นมากถึง 10% ต่อปี โดยเป็นการขยายการผลิต การเพาะเลี้ยงไปยังพื้นที่ใหม่ๆ และการเพาะเลี้ยงสัตว์น้าชนิดใหม่ๆ ซึ่งรวมถึงสัตว์น้าที่ไม่ใช่สายพันธุ์พื้นเมืองด้วย ประกอบกับการเคลื่อนย้ายหรือขนย้ายสัตว์น้าในปริมาณครั้งละมากๆ มีส่วนโน้มนาทาให้เกิดโรคสัตว์น้าอุบัติใหม่ขึ้นได้ และทาให้เกิดปัญหาหลายอย่างตามมา มีผลกระทบต่อการผลิตสัตว์น้าและความหลากหลายทางชีวภาพของสิ่งมีชีวิตในพื้นที่ที่เกี่ยวข้อง การปรับปรุงวิธีการจัดการโรคสัตว์น้าอุบัติใหม่สามารถดาเนินการได้โดยมีเป้าหมายในการลดโอกาสหรือความน่าจะเป็นในการเกิดโรคอุบัติใหม่ร่วมกับการจัดการที่ตอบสนองต่อการเกิดโรคอุบัติใหม่อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น ในการจัดทาและสร้างมาตรการที่ใช้สาหรับลด ป้องกันและควบคุมการเกิดโรคอุบัติใหม่นี้ จาเป็นจะต้องสร้างความเข้าใจร่วมกันเกี่ยวกับปัจจัยแวดล้อมข้างต้นที่กล่าวไปแล้ว ก็คือ จะต้องมีมาตรการในการป้องกันไม่ให้สัตว์น้าที่เพาะเลี้ยง หรือสัตว์น้าปกติในพื้นที่มีการสัมผัสกับสัตว์น้าที่เสี่ยงต่อการรับและแพร่เชื้อโรค หรือสัตว์น้าชนิดใหม่ๆ ซึ่งรวมถึงสัตว์น้าที่ไม่ใช่สายพันธุ์พื้นเมือง รวมทั้งเลี่ยงไม่ให้ได้รับสัมผัสกับเชื้อก่อโรคด้วย ในการจัดการเบื้องต้นเพื่อลดอัตราการเกิดโรคอุบัติใหม่นั้นสามารถทาได้โดยดาเนินการจัดการเกี่ยวกับ (1) โครงสร้างของระบบการเลี้ยง สิ่งปลูกสร้าง เช่น โรงเรือน กระชัง บ่อเลี้ยง รั้วหรือแนวกั้นธรรมชาติฟาร์มที่สัตว์น้าที่เลี้ยงไม่สามารถหลุดรอดไปได้และสัตว์อื่นจากภายนอกไม่สามารถเข้ามาได้ ตาข่ายกั้นขอบบ่อเพื่อไม่ให้สัตว์อื่นเข้ามาในบ่อ (2) ฟาร์มต้องพัฒนาและยกระดับการจัดการสุขภาพและสุขอนามัยของสัตว์น้าในฟาร์มให้มีมาตรฐานและมาตรการในการดูแลสุขภาพและสุขอนามัย เพื่อให้มั่นใจว่าสัตว์น้ามีร่างกายแข็งแรง สุขภาพดี มีภูมิคุ้มกันโรค มีความต้านทานต่อเชื้อก่อโรคชนิดใหม่และสายพันธุ์ใหม่ได้ นอกจากนี้ในการลด ป้องกันและควบคุมการเกิดและการแพร่กระจายของโรคอุบัติใหม่ยังจาเป็นต้องอาศัยการตรวจวินิจฉัยหาสาเหตุการเกิดโรคที่รวดเร็วและแม่นยา เพื่อให้สามารถดาเนินการแก้ไข จัดการปัญหา และ

รายงานการเกิดโรคอุบัติใหม่ได้อย่างรวดเร็ว ดังนั้น การปฏิบัติการวินิจฉัยเบื้องต้นและเก็บตัวอย่างนอกสถานที่ที่มีประสิทธิภาพ รวมทั้งการมีห้องปฏิบัติการที่ดีจึงมีความสาคัญและมีความจาเป็นอย่างมากในการดาเนินการที่เกี่ยวข้องกับโรคอุบัติใหม่ สาหรับกระบวนการตัดสินใจ การออกกฎระเบียบที่เกี่ยวข้องกับการแก้ไขและควบคุมปัญหาได้อย่างรวดเร็วทันสถานการณ์ของโรคก็มีความสาคัญอย่างมากเช่นกัน การรายงานการพบโรคของเกษตรกร เจ้าของฟาร์ม และผู้ประกอบการมีความสาคัญมากในการช่วยจากัดพื้นที่ของการแพร่ระบาดของโรค การจัดการด้านเทคโนโลยีที่เกี่ยวกับการรายงานสุขภาพสัตว์ ข้อมูลเกี่ยวกับปัจจัยเสี่ยงสาหรับการเกิดและแพร่กระจายโรค การรายงานโรคที่เกิดให้ทันสมัยและสะดวกรวดเร็วผ่าน application ในมือถือ และมีระบบประมวลผลกระทบจะช่วยให้การตัดสินใจของผู้ที่เกี่ยวข้องในการควบคุมและแก้ไขปัญหาทาได้รวดเร็ว แม่นยามากขึ้นและสอดคล้องกับมาตรฐานข้อกาหนดในการควบคุมป้องกันโรคขององค์การสุขภาพสัตว์โลก เช่น การควบคุมการเคลื่อนย้ายสัตว์ การกาจัดทาลายสัตว์ การให้วัคซีน หรือพิจารณาสั่งยารักษาโรคโดยสัตวแพทย์ ปัจจัยทั้งหมดนี้จะช่วยให้เกิดการลดการแพร่กระจายโรคสัตว์น้าอุบัติใหม่ ควบคุมการแพร่ระบาดของโรคข้ามพรมแดนได้อย่างมีประสิทธิภาพค่ะ

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก)