ในบทความคราวก่อนที่พูดถึงเรื่องโรค Tilapia Lake Virus (TiLV) และการดำเนินการในบริบทโลก เราได้เรียนรู้อะไรบ้างจากการเกิดโรคระบาดใหม่ๆ ???

บทความวันนี้อาจค่อนข้างเข้าใจยากหน่อยแต่อยากให้ลองอ่านแล้วนึกภาพตามกันดูก่อนค่ะ

บทเรียนสำคัญที่ได้จากกรณีที่เกิดโรคอุบัติใหม่ คือ ผู้ที่เกี่ยวข้องทั้งผู้เลี้ยงและหน่วยงานที่รับผิดชอบมีการพัฒนาการดำเนินงานด้านความปลอดภัยทางชีวภาพของสัตว์น้ำ ซึ่งเป็นประโยชน์มากสำหรับการดำเนินการด้านการจัดการสุขภาพสัตว์น้ำในอนาคต

ถ้าพิจารณาลักษณะการเกิดของโรคสัตว์น้ำและการระบาดในมุมมองด้านความปลอดภัยทางชีวภาพจะเห็นว่าพบการเกิดขึ้นของโรคใหม่บ่อยขึ้น ควบคุมและกำจัดเชื้อก่อโรคยากขึ้น มีการแพร่ระบาดของเชื้อโรคอย่างรวดเร็ว และผลกระทบของโรคต่อระบบการเลี้ยงเกิดขึ้นนาน

โดยปัจจัยสำคัญสำหรับการเกิดโรคอุบัติใหม่ก็คือ เชื้อก่อโรคพัฒนาตัวเองให้ก่อโรครุนแรงขึ้นและสามารถย้ายตัวเองไปก่อโรคได้ในสัตว์น้ำหลากหลายชนิด ประกอบกับการเคลื่อนย้ายสัตว์น้ำในปัจจุบันทำได้ง่ายขึ้น เช่น ไข่ ลูกพันธุ์มีขนาดเล็ก ทั้งที่นำมาเพาะเลี้ยงต่อและที่นำมาบริโภคแค่ขนส่งไปกับรถ กับเครื่องบิน ถ้าหากว่าไม่มีระบบหรือวิธีการตรวจคัดกรองการติดเชื้อในการขนส่งสัตว์น้ำก็จะเพิ่มความเสี่ยงในการแพร่ระบาดของโรคมากขึ้น และนอกจากนี้ การควบคุมและกำจัดเชื้อโรคในรูปแบบการเลี้ยงปัจจุบันทำได้ยากถ้าเลี้ยงในระบบอุตสาหกรรมขนาดใหญ่ การแพร่ระบาดของเชื้อผ่านทางน้ำเกิดขึ้นได้ง่าย มีสัตว์น้ำที่สามารถนำพาเชื้อโรคได้ระหว่างฟาร์มเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำที่เลี้ยงในระบบเปิด เมื่อสิ่งเหล่านี้เกิดขึ้นรวมกันก็จะทำให้เกิดความเสียหายในระบบการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำได้ยาวนานมากขึ้น แก้ไขยากและปัญหาไม่จบเสียที

ยิ่งในกรณีที่เกิดโรคใหม่ จะพบว่าเรามีข้อมูลเกี่ยวกับโรคอยู่น้อยมาก ซึ่งข้อมูลเกี่ยวกับโรคนั้นจำเป็นมากสำหรับใช้เพื่อประเมินความเสี่ยงและดำเนินมาตรการความปลอดภัยทางชีวภาพให้สอดคล้องตามการประเมิน ดังนั้น หนึ่งในสิ่งที่ต้องทำอย่างรวดเร็วเพื่อควบคุมปัญหาก็คือ การรวบรวมข้อมูล การแบ่งปันข้อมูลกับผู้มีส่วนได้เสียทั้งในประเทศและระหว่างประเทศ เพื่อที่จะนำข้อมูลเท่าที่มี ณ ขณะนั้นมาใช้ในการประเมินความเสี่ยงอย่างรวดเร็ว และนำไปกำหนดมาตรการความปลอดภัยทางชีวภาพเบื้องต้นเพื่อควบคุมแก้ไขปัญหาโรคระบาดในฟาร์มก่อน

อย่างไรก็ตามมาตรการความปลอดภัยทางชีวภาพที่กำหนดขึ้นเพื่อแก้ไขปัญหาโรคระบาด เช่น การห้ามเคลื่อนย้าย การประกาศการเกิดโรค มักจะก่อให้เกิดความเสียหายทางเศรษฐกิจ การจัดการที่เกี่ยวข้องเมื่อเกิดโรคต้องดำเนินการตามความจำเป็นเพื่อควบคุมและลดการเกิดโรค และมีการสื่อสารความเสี่ยงกับบุคคลที่เกี่ยวข้องอย่างเหมาะสมทำให้เกิดความเข้าใจในมาตรการการดำเนินงาน สร้างความร่วมมือในการแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นต่อไป นอกจากนี้ ฟาร์มและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องด้านสุขอนามัยสัตว์น้ำควรมีการวางแผนฉุกเฉินล่วงหน้า มีการจัดทำข้อแนะนำ แนวทางในการตอบสนองอัตโนมัติกรณีพบโรคใหม่ๆ มีการรวบรวมข้อมูล เฝ้าระวังการเกิดโรคที่พบได้ทั่วไปอย่างต่อเนื่อง เพื่อให้พร้อมรับมือกับโรคระบาดหรือโรคอุบัติใหม่ที่อาจเกิดได้ในอนาคต

เรื่องของระบบความปลอดภัยทางชีวภาพไม่ใช่เรื่องที่อยู่ในความรับผิดชอบของฟาร์มเท่านั้นแต่เป็นเรื่องสำคัญที่มีหน่วยงานเข้ามาเกี่ยวข้องหลายระดับเลยค่ะ ไว้ครั้งหน้ามาเล่าสู่กันฟังค่ะ

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก)