จากบทความที่แล้ว เรารู้ว่ามาตรการความปลอดภัยทางชีวภาพในการเลี้ยงสัตว์น้ำจะต้องถูกนำไปใช้ในทุกระดับ ทั้งระดับนานาชาติ ระดับชาติและระดับฟาร์มจึงจะมีประสิทธิภาพ ซึ่งเป็นความรับผิดชอบของทุกคนที่จะต้องทำงานร่วมกันตั้งแต่ผู้ประกอบการเพาะเลี้ยงไปจนถึงหน่วยงานรัฐบาล และหน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับสุขอนามัยสัตว์ของโลก

สำหรับการเลี้ยงและผลิตปศุสัตว์มีการดำเนินมาตรการเกี่ยวกับระบบความปลอดภัยทางชีวภาพหรือ biosecurity system มานานแล้ว วันนี้มาเล่าคร่าวๆ ว่าเราได้เรียนรู้อะไรบ้าง จากการจัดทำระบบความปลอดภัยทางชีวภาพในระบบการผลิตปศุสัตว์เพื่อนำมาใช้ประโยชน์ในการจัดการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำต่อไป

ในระดับฟาร์มปศุสัตว์

-          ต้องรู้สถานการณ์โรค

ผู้ประกอบการต้องรู้ว่าฟาร์มมีความเสี่ยงต่อโรคอะไรบ้าง รู้ว่าโรคที่พบได้บ่อยครั้งในพื้นที่มีโรคอะไร จำเป็นต้องทำวัคซีนหรือไม่ ใช้วีคซีนป้องกันโรคใดแบบไหน และมาตรการความปลอดภัยทางชีวภาพที่กำหนดก็ควรเป็นมาตรการที่ตอบโจทย์โรคที่อยู่ในข่ายที่ต้องระวัง มาตรการความปลอดภัยทางชีวภาพระดับฟาร์มช่วยป้องกันการระบาดของโรคเข้าฟาร์มได้

-          มีการจัดการฝูงสัตว์

การนำสัตว์ใหม่เข้ามาเลี้ยงในฟาร์มหรือรวมฝูงเป็นเรื่องที่จำเป็นต้องทำในการดำเนินงานฟาร์ม แต่จะต้องระวังอย่างมากเนื่องจากเป็นปัจจัยเสี่ยงสำคัญที่ทำให้เกิดการระบาดของโรคในฟาร์ม ควรจัดหาและทราบแหล่งที่มารวมถึงสถานะทางสุขภาพสุขอนามัยของสัตว์ที่จะนำเข้าฟาร์มด้วย

-          มีการจัดการด้านอาหาร

การจัดหาและการเก็บรักษาอาหารมีความสำคัญ ต้องใช้อาหารที่มีคุณภาพและมาตรฐาน ทราบแหล่งที่มา และมีการเก็บรักษาที่ป้องกันไม่ให้สัตว์พาหะเข้ามากัดแทะภาชนะหรือถุงที่บรรจุอาหารได้

-          มาตรการป้องกันความเสี่ยงจากภายนอก

ความเสี่ยงอื่น ๆ จากภายนอกที่สามารถพบได้ เช่น การแพร่ของเชื้อโรคจากคน ยานพาหนะ รถขนของ รถเข็น อาหารและวัสดุอื่น ๆ และการแพร่เชื้อโรคจากสัตว์พาหะ เช่น สัตว์ป่า หนู นกป่า สามารถจัดการได้โดยมีรั้วรอบพื้นที่เลี้ยง หรือรอบฟาร์ม มีการกำหนดมาตรการควบคุมการเข้าออกของคน ยานพาหนะ และมีการดำเนินมาตรการป้องกันและกำจัดสัตว์พาหะ การจัดการที่ดี การควบคุมและป้องกันการสัมผัสโดยตรงหรือโดยอ้อมระหว่างสัตว์ในฟาร์ม กับ สัตว์พาหะ/สัตว์ป่า/สัตว์นอกฟาร์มสามารถลดความเสี่ยงการเกิดโรคได้

-          สุขอนามัยและสุขลักษณะที่ดีเพื่อการป้องกันโรค

มีกระบวนการทำงานที่ช่วยรักษาสุขอนามัยและสุขลักษณะ เพื่อสร้างนิสัยที่ดีในการทำงานซึ่งส่งผลต่อการป้องกันโรค เช่น การทำความสะอาดและฆ่าเชื้อโรค มีอ่างน้ำยาฆาเชื้อสำหรับจุ่มรองเท้าที่ทางเข้าโรงเรือน มีน้ำยาฆาเชื้อและบริเวณสำหรับทำความสะอาดอุกรณ์ มีการเปลี่ยนชุดก่อนเข้าฟาร์มและเปลี่ยนเป็นรองเท้าบูทที่ใช้ในฟาร์ม ต้องมีนโยบายที่สร้างแรงจูงใจให้ผู้ปฏิบัติงาน มีการอบรม ให้รางวัลผู้ที่ปฏิบัติงานได้ถูกต้อง

ในระดับองค์กรและสมาคม

-          มีแผนการร่วมมือระหว่างฟาร์มและองค์กร/สมาคม เพื่อให้ฟาร์มมีการนำเข้าสัตว์ที่ทราบสถานะของโรค ได้สัตว์ที่มีสุขภาพแข็งแรง เช่น พ่อแม่พันธุ์ปลอดโรค สัตว์ที่มีพันธุกรรมต้านทานโรค

-          มีแผนการควบคุม/กำจัดโรค เพื่อสร้างความเชื่อมั่นเกี่ยวกับสถานการณ์ของโรคในพื้นที่ว่าสามารถควบคุมและกำจัดได้ ทำวัคซีน

-          มีการเพิ่มระดับของระบบความปลอดภัยทางชีวภาพ เช่น การจัดทำระบบ Compartment ในการเลี้ยงไก่เนื้อ

-          มีผู้ประสานงานภายในพื้นที่หรือภูมิภาค ทำหน้าประสานงานกับฟาร์มและหน่วยงานภาครัฐในการควบคุมหรือกำจัดโรค

-          ร่วมมือกับภาครัฐในการควบคุมโรคที่จะเป็นประโยชน์ทั้งในระดับประเทศและระดับฟาร์ม

-          ร่วมกับภาครัฐในการให้ข้อมูลเพื่อกำหนดนโยบายการนำเข้าที่มีผลต่อสถานะสุขภาพสัตว์ในประเทศที่สอดคล้องกับมาตรฐานของ OIE

ในระดับรัฐบาลและองค์กรระหว่างประเทศ

-          มีการวิเคราะห์ความเสี่ยงสินค้าปศุสัตว์ทั้งมีชีวิตและผลิตภัณฑ์จากปศุสัตว์ที่จะนำเข้า เพื่อกำหนดนโยบาย มาตรการควบคุมการนำเข้า แผนการควบคุม/กำจัดโรคหรือเชื้อก่อโรค

-          เป็นหน่วยงานที่ต้องเป็นผู้นำในการควบคุมและกำจัดโรคสัตว์สู่คน หรือโรคที่มีผลกระทบสำคัญทางเศรษฐกิจ

-          มีการจัดทำข้อมูลและรายงานสถานะของโรคระบาดในประเทศ

-          มีการกำหนดมาตรการในภาวะฉุกเฉิน เพื่อจัดการกับการระบาดของโรคที่สำคัญ โดยคำนึงถึงผลประโยชน์ของประเทศ

มาตรการด้านความปลอดภัยทางชีวภาพนั้นสามารถทำได้ทั้งในปศุสัตว์และสัตว์น้ำ และมีความคล้ายคลึงกันระหว่างทั้ง 2 ภาคส่วนการผลิต การดำเนินการตามระบบความปลอดภัยทางชีวภาพนั้นไม่ซับซ้อน แต่ต้องทำอย่างต่อเนื่อง จึงจำเป็นจะต้องสร้างความเข้าใจร่วมกันระหว่างผู้ปฏิบัติงาน สร้างแรงจูงใจและปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของบุคลากร เพื่อให้เกิดระบบที่มั่นคงและยืนยาวซึ่งเป็นประโยชน์ต่ออุตสาหกรรมการผลิตปศุสัตว์และสัตว์น้ำต่อไป

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก)