เราจะรู้ได้อย่างไรว่าน้ำที่นำมาใช้เลี้ยงปลามีคุณภาพดีเหมาะสมกับการนำมาเลี้ยงปลาหรือไม่การตรวจคุณภาพน้ำอย่างถูกต้องและสม่ำเสมอเป็นหัวใจสำคัญอย่างหนึ่งของการจัดการคุณภาพน้ำเพื่อประโยชน์ในการดูแลจัดการสุขภาพปลาในระหว่างการเลี้ยงอย่างมีประสิทธิภาพ

ปัจจุบันมีวิธีการตรวจคุณภาพน้ำอยู่หลายวิธีและมีค่าใช้จ่ายแตกต่างกันไปตามเทคนิคหรือเทคโนโลยีที่ใช้ทดสอบโดยทั่วไปจะสามารถตรวจค่าคุณภาพน้ำได้ 2 แบบ ได้แก่

     - วัดค่าคุณภาพน้ำที่ต้องการทราบที่แหล่งน้ำโดยตรง เช่นใช้เครื่องวัดคุณภาพน้ำแบบพกพาจุ่มหัววัดลงในน้ำและอ่านผลทันที

     - เก็บตัวอย่างน้ำใส่ภาชนะมาตรวจริมบ่อหรือส่งตรวจทางห้องปฏิบัติการและสามารถแบ่งการตรวจคุณภาพน้ำออกได้เป็น 3 ด้าน ดังนี้

   - คุณภาพทางกายภาพ เช่น สี กลิ่น อุณหภูมิ ความขุ่นและความโปร่งแสง การตรวจสี กลิ่น มักใช้การสังเกตเป็นหลักโดยสังเกตจากแหล่งน้ำโดยตรงหรือตักน้ำมาสังเกตอย่างน้อย 2 ลิตร การวัดอุณหภูมิมักใช้เทอร์โมมิเตอร์และเครื่องวัดแบบพกพาสำหรับความขุ่นและความโปร่งแสงมักวัดที่แหล่งน้ำโดยตรงด้วยจานวัดความโปร่งใส (Secchi Disk)

     - คุณภาพทางเคมี เช่น ค่าความเป็นกรด-ด่าง ความเค็ม แอมโมเนีย ไนไตรท์ วิธีการตรวจที่สามารถพบเห็นได้ทั่วไป คือ การใช้ชุดทดสอบภาคสนาม หรือที่เรียกสั้นๆ ว่าการใช้ test kit โดยการใส่สารเคมีลงในตัวอย่างน้ำตามที่บริษัทผู้ผลิตระบุไว้ในคู่มือการใช้ชุดทดสอบ ซึ่งสารเคมีจะทำปฏิกิริยากับตัวอย่างน้ำแล้วเปลี่ยนสีจากนั้นจึงแปลผลที่ได้โดยเทียบสีที่พบตามแผ่นเทียบสีที่แนบมากับชุดทดสอบ นอกจากนี้ยังสามารถส่งมาตรวจในห้องปฏิบัติการได้ ในส่วนของค่าออกซิเจนละลายในน้ำอาจใช้ชุดทดสอบออกซิเจนละลายเครื่องวัดออกซิเจนในน้ำ (Dissolved Oxygen Meter) แบบพกพาหรือเก็บตัวอย่างส่งห้องปฏิบัติการมาตรวจโดยวิธีการไตเตรทได้เช่นกัน

     - คุณภาพทางชีวภาพ เช่น ปริมาณเชื้อแบคทีเรียรวมปริมาณเชื้อแบคทีเรียเฉพาะกลุ่มการตรวจค่าคุณภาพน้ำด้านนี้ต้องใช้ความรู้และความชำนาญสูงโดยทั่วไปจึงมักเก็บตัวอย่างน้ำส่งตรวจทางห้องปฏิบัติการทั้งนี้ ในการตรวจวัดค่าต่างๆ ทุกครั้งของการตรวจควรจดบันทึกวันเดือนปีเวลาที่วัดค่า/เวลาที่เก็บตัวอย่างน้ำมาตรวจเนื่องจากค่าคุณภาพมีการเปลี่ยนแปลงตามฤดูหรือเปลี่ยนแปลงในรอบวันได้จึงต้องบันทึกค่าที่ได้อย่างละเอียดรวมทั้งข้อมูลการจัดการคุณภาพน้ำไว้ด้วยเพื่อจะได้เป็นข้อมูลของฟาร์มในการวางแผนการทำงานเฝ้าระวังค่าคุณภาพน้ำที่เปลี่ยนแปลงจนอาจเป็นอันตรายต่อสุขภาพปลาเพื่อจะได้วางแผนแก้ไขป้องกันอย่างรวดเร็วและลดการสูญเสียที่อาจเกิดขึ้นในการเลี้ยงปลานอกจากนี้ยังเป็นข้อมูลสำคัญในการหาสาเหตุความผิดปกติของปลาได้

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก)

Mintra Lukkana, DVM, MSc, PhD
Pathradol Piamsomboon , DVM , PhD