ค่าความเป็นกรด-ด่าง หรือที่เราเรียกกันติดปากว่า pH (พีเอช) ตั้งแต่ 5-10 เป็นช่วงของค่าพีเอชที่ปลานิลสามารถดำรงชีวิตอยู่ได้ โดยช่วงค่า pH ที่เหมาะสมของการดำรงชีวิตปกติจะอยู่ระหว่าง 6-9 โดยปริมาณของไฮโดรเจนไอออน (H + ) ในน้ำจะมีผลต่อความเป็นกรดหรือด่าง การวัดระดับของค่าพีเอชมีค่าตั้งแต่ 1-14 ซึ่งค่าพีเอชเท่ากับ 7 จะถือว่าเป็นกลาง ค่าพีเอชต่ำกว่า 7 ถือว่าเป็นกรด และหากค่าพีเอชมากกว่า 7 ถือเป็นด่าง นอกจากค่าพีเอชในแหล่งน้ำจะขึ้นอยู่กับปริมาณของไฮโดรเจนไอออนในน้ำแล้วยังขึ้นกับสิ่งแวดลอมอื่นๆ ด้วย เช่น ลักษณะพื้นบ่อ ภูมิประเทศ ปริมาณของสัตว์น้ำ พืชน้ำและแพลงตอนพืชและแน่นอนว่าระดับค่าพีเอชในน้ำก็มีผลกับสิ่งมีชีวิตในน้ำ โดยพืชจะเจริญเติบโตไม่ดีถ้ามีค่าพีเอชต่ำกว่า 4.5 แต่ถ้าค่าพีเอชสูงมากก็มีผลทำให้ปลาระคายเคืองที่เหงือก และครีบอาจพบลักษณะกร่อนเป็นแผลได้และค่าพีเอชสูงยังมีผลต่อความเป็นพิษของแอมโมเนียต่อสุขภาพปลาหากค่าพีเอชต่ำเกินไปอาจพบว่าสีตามลำตัวของปลาซีดหรือขุ่นมีเมือกมาก ว่ายน้ำอย่างรวดเร็วว่ายบนผิวน้ำฮุบอากาศและกระโดดออกจากบ่อ ค่าพีเอชสามารถเปลี่ยนแปลงได้ระหว่างวันโดยในเวลากลางวันจะมีการสังเคราะห์แสงของพืชน้ำ มีการดึงก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ (CO 2 ) มาใช้เพื่อสังเคราะห์แสงค่าพีเอชจะเพิ่มขึ้นและเมื่อถึงช่วงเวลากลางคืนหรือใกล้รุ่งจะพบว่าค่าพีเอชค่อยๆ ลดลงสาเหตุเพราะสัตว์น้ำและพืชน้ำมีการหายใจใช้ออกซิเจนและปล่อยก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ออกมาในแหล่งน้ำ การตรวจเฝ้าระวังค่าพีเอชควรทำตอนเช้าตรู่และช่วงกลางวันโดยค่าพีเอชระหว่างวันในบ่อไม่ควรผันแปรมากเกิน 2 หน่วยในรอบวัน ซึ่งการตรวจเฝ้าระวังค่าพีเอชจะช่วยให้ทราบปัญหาและจัดการแก้ไขได้ทัน เช่นแก้ไขภาวะความเป็นกรดในบ่อด้วยการเติมปูนขาวลดการหมักหมมของอินทรียสารในบ่อ ลดอาหารที่ให้และเปลี่ยนถ่ายน้ำเป็นต้น

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก) 

Acid-base, or as we usually recall as “pH”. For tilapia culture, suitable pH that should maintained in the pond is in the range between 6-9. “pH” is scaled from 1-14, which pH 7 is considered as “neutral”, while pH<7 are considered as acid and pH>7 are base. Level of acid-base or pH is based on the amount of H + ion in the water. In addition, there are several factors that also influence pH level in pond, such as pond bottom quality (soil type), topography and numbers of living creatures in the water. pH level indeed has influence to those who live in the water. Plants are not able to grow well under pH 4.5. In low pH (acid) situation, fish will produce excessive mucus. Fish will swim faster than usual and may show signs of porpoising and gasping for air. While in case of high pH (base) situation, gill and fins are irritated which ulcer may be presented. Importantly, fish are sensitive to ammonia toxicity in this situation. pH level is changing during a day. Photosynthesis by plants and phytoplankton that occurs during a day will use up CO 2 in the pond (CO 2 is acid), which will result in high pH (base) situation. Whereas during the night, pH will decrease due to no photosynthesis occur, but CO 2 is still produced by respiration of all living in the pond. pH measuring should be done twice in a day, at early morning and midday. pH level should not change more than 2 units within a day. Measuring pH will help farmers notice the problem and be able to assess the problem before any damage occur. For instance, fixing low pH situation (acid) by liming, removing organic waste, reduce feed and exchanging water.

Mintra Lukkana, DVM, MSc, PhD
Pathradol Piamsomboon , DVM , PhD