ระบบภูมิคุ้มกัน หรือ Immune system มีหน้าที่คอยป้องกันไม่ให้สิ่งแปลกปลอมหรือเชื้อโรคเข้ามาทำให้เกิดอันตรายต่อร่างกาย ในกรณีที่สิ่งแปลกปลอมหรือเชื้อโรคเข้ามาในร่างกายจะเกิดการตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกันเพื่อกำจัดและทำลายสิ่งแปลกปลอมนั้นให้หมดไปจากร่างกายโดยรวดเร็ว อย่างมีประสิทธิภาพในบางครั้งก็อาจพบว่าระบบไปทำหน้าที่กำจัดเซลล์ปกติของร่างกายที่เสื่อมสภาพได้ เช่น เม็ดเลือดที่มีอายุมากนอกจากนี้ยังมีหน้าที่ตรวจสอบความปกติของเซลล์ของร่างกายอีกด้วย ถ้าเซลล์ของร่างกายเปลี่ยนสภาพเป็นเซลล์ที่แปลกไปจากปกติ เช่น เซลล์มะเร็ง ระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายจะทำลายเซลล์นั้นสำหรับความแตกต่างของระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายสามารถพิจารณาได้จากสายวิวัฒนาการ จะเห็นว่า สัตว์เลือดอุ่น เช่น หนู สุนัข จัดเป็นสัตว์มีกระดูกสันหลังชั้นสูงที่มีวิวัฒนาการของร่างกายต่างๆ รวมถึงระบบภูมิคุ้มกันแตกต่างจากสัตว์เลือดเย็น เช่น ปลา ซึ่งเป็นสัตว์มีกระดูกสันหลังชั้นต่ำกว่าโดยปลาก็จะมีสายวิวัฒนาการออกไปอีก คือ ปลากระดูกอ่อน (Chondrichthyes) เช่น ฉลาม กระเบน และปลากระดูกแข็ง (Osteichthyes) ซึ่งเป็นปลากลุ่มที่พบมากในปัจจุบันตามธรรมชาติทั่วไปและมีความแตกต่างของสายพันธุ์ปลามากมายหลายแสนชนิดคิดเป็นจำนวนความหลากหลายมากกว่าครึ่งหนึ่งของสัตว์มีกระดูกสันหลังทั้งหมด จึงเป็นเหตุให้การศึกษาด้านระบบภูมิคุ้มกันในปลาทำเฉพาะปลาที่มีมูลค่าและมีความสำคัญทางด้านเศรษฐกิจ เช่น ปลาแซลมอน ปลาเทร้าท์ ปลาคาร์พ ปลาดุก ปลานิล ปลาไหล เป็นต้น การศึกษาด้านระบบภูมิคุ้มกันจะทำให้ทราบถึงกระบวนการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันของปลาเมื่อเกิดการติดเชื้อขึ้นและนำข้อมูลไปพัฒนาวิธีป้องกันและควบคุมโรคในศาสตร์ที่เกี่ยวข้องกับองค์ความรู้ทางด้านระบบภูมิคุ้มกันต่อไป เช่น การผลิตวัคซีน ถึงแม้ว่าปลาจะเป็นสัตว์มีกระดูกสันหลังที่มีวิวัฒนาการด้อยที่สุดแต่ยังคงสามารถพัฒนาการสร้างภูมิคุ้มกันเพื่อป้องกันร่างกายจากการได้รับจากเชื้อโรคและสิ่งแปลกปลอมได้โดยการตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายต่อสิ่งแปลกปลอมมีความแตกต่างกันไปในสัตว์แต่ละชนิด ขึ้นกับปัจจัยของสัตว์ สิ่งแวดล้อมและเชื้อก่อโรค เช่น ปัจจัยทางพันธุกรรม ลักษณะทางกายวิภาคของสัตว์ ผิวหนังและเยื่อบุ ลักษณะทางสรีรวิทยา อายุของสัตว์ สารอาหารที่ได้รับ

การจัดการเลี้ยง สภาพแวดล้อมในปลานั้นพบว่าอุณหภูมิแวดล้อมมีผลต่อระบบภูมิคุ้มกันและความสามารถของเชื้อก่อโรคด้วย กรณีปลาอาศัยอยู่เขตที่น้ำมีอุณหภูมิต่ำจะไม่จำเป็นต้องมีการพัฒนาการสร้างภูมิคุ้มกันให้มีประสิทธิภาพมากนักเนื่องจากเชื้อโรคใช้เวลาในการเจริญเติบโตนานกว่าปกติแต่หากเป็นปลาที่อาศัยอยู่ในแถบกระแสน้ำที่มีอุณหภูมิสูงจะมีแนวโน้มที่เชื้อโรคสามารถเข้าสู่ร่างกายได้ง่ายและเพิ่มจำนวนอย่างรวดเร็วปลาที่เลี้ยงในบริเวณนี้จึงจำเป็นต้องมีระบบการสร้างภูมิคุ้มกันที่มีประสิทธิภาพสูงหลายท่านที่เคยได้รู้เรื่องราวของโปรไบโอติกหรือเคยใช้โปรไบโอติกจะต้องเคยได้ยินเรื่องประโยชน์ของโปรไบโอติกที่ช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายซึ่งกระบวนการทำงานของภูมิคุ้มกันนั้นมีความแตกต่างกันขึ้นกับสายวิวัฒนาการของสัตว์อย่างที่ได้อ้างถึงคร่าวๆ แล้วครั้งถัดไปจะพูดถึงการตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกันของปลาต่อไปนะคะ

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก) 

“Immune system” is “The system of biological structures and processes with in an organism, preventing damage from foreign materials”.

And for those foreign materials, they are not only microorganism (virus, bacteria, etc…), it also includes our cells that are dying or old, such as old blood cells and abnormal cells (cancer cells, for example).

The immune system among different animal species are different. From evolutionary aspect, higher vertebrates, mammals (human, rat, dog and cat) possess more advance immune function than lower vertebrates, cold-blooded animal such as fish.

Even in the world of fish, there are so much different in how the immune system works since there are such a high diversity of fish. There are 2 major groups of fish, 1.) cartilaginous (fish (Chondrichthyes), such as shark and rays, and 2.) teleost (bony) fish (Osteichthyes) which is the major type of fish at present day.

Due to this high diversity of fish, studies on fish’s immune system are only focused on major culture fish species, such as salmon, trout, carp, catfish, tilapia and eel.

Why do we study fish’s immune system?

By understanding the immune system, we will know of how pathogens (bacteria, virus, etc,,) affect fish’s body and how the immune system response to the pathogens. And this is a key to develop a way to fight the diseases, such as “vaccination”

Can we give vaccine to a fish?

Yes, we can. Although fish are in lower vertebrate class, fish still have ability to develop immunity after vaccination.

Moreover, many of you that are using or have used probiotic may have heard that probiotics can enhance immunity if fish.

Next time, we will tell you more about fish’s immune system. Stay tune!!

Mintra Lukkana, DVM, MSc, PhD
Pathradol Piamsomboon , DVM , PhD