การสร้างความเข้าใจในการติดต่อ/ถ่ายทอด/แพร่กระจายของเชื้อโรค (disease transmission) ในปลาเป็นสิ่งจำเป็นในการระบุมาตรการด้านความปลอดภัยทางชีวภาพที่จำเป็นสำหรับแต่ละฟาร์ม การติดต่อและแพร่กระจายของโรคในปลาสามารถเกิดขึ้นได้หลายช่องทาง ดังนี้

- การสัมผัสโดยตรง (direct contact)

เป็นหนึ่งในวิธีติดต่อโรคที่แพร่หลายมากที่สุดในการเพาะเลี้ยงสัตว์น้ำปลาปกติมีโอกาสได้รับเชื้อเมื่อสัมผัสกับปลาที่ติดเชื้อโดยเฉพาะกรณีที่ปลามีแผลบริเวณผิวหนัง เมือกหรือเหงือกเชื้อก่อโรคสามารถแทรกเข้าไปในรอยแผลบนผิวหนังและก่อให้เกิดโรคได้ นอกจากนี้เชื้อบางชนิดยังสามารถแพร่จากแม่สู่ปลาสู่ไข่ปลาและลูกปลาได้ (vertical transmission)

- การได้รับเชื้อผ่านทางการกิน (ingestion, oral)

ปลาสามารถรับเชื้อผ่านการกินอาหารที่ปนเปื้อนเชื้อได้ การกินปลาที่ติดเชื้อ หรือตอดกินซากปลาที่ตายในบ่อเลี้ยงรวมทั้งการกินสัตว์ที่มีเชื้อเข้าไป เช่น หอยทากที่มีเชื้อการกินน้ำที่ปนเปื้อนเชื้อเหล่านี้ล้วนอาจทำให้เกิดการแพร่กระจายของเชื้อโรคผ่านทางการกินได้

- การได้รับเชื้อผ่านทางแหล่งน้ำ (water sources)

หากนำน้ำจากแหล่งน้ำที่มีปลาซึ่งติดเชื้ออาศัยอยู่หรือมีการปนเปื้อนของเชื้อโรคมาใช้เลี้ยงหรือใช้ขนส่งปลาก็สามารถทำให้ปลาได้รับเชื้อที่ปนเปื้อนมากับแหล่งน้ำได้โดยการปนเปื้อนเกิดจากปัสสาวะและอุจจาระของปลาที่ติดเชื้อปนมาในแหล่งน้ำ เคยมีรายงานว่าพบเชื้อโรคในปลา เช่น Ichthyophthirius multifiliis (ICH) ในระหว่างที่ขนส่งปลา โดยพบว่าเป็นการปนเปื้อนมากับละอองน้ำหรือน้ำกระเด็นระหว่างถังน้ำที่ใช้ขนส่ง

- วัสดุอุปกรณ์ที่สัมผัสกับปลาที่ติดเชื้อหรือแหล่งน้ำที่ปนเปื้อน

เช่นกระชัง ถัง ท่อน้ำ กระชอน อุปกรณ์ใด ๆ ที่สัมผัสกับปลา รองเท้า เสื้อผ้า และยานพาหนะที่ใช้ขนส่งปลาโดยตรง เช่นรถบรรทุกของ/รถขนถังน้ำ วัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ในฟาร์มดังกล่าวสามารถปนเปื้อนและแพร่กระจายเชื้อโรคระหว่างพื้นที่เพาะเลี้ยงหรือสถานที่ผลิตได้

- พาหะนำเชื้อ

เช่น หนู นกที่กินปลาสามารถนำเชื้อให้แพร่ระบาดจากบ่อหนึ่งไปสู่บ่อหนึ่งได้ โดยนำซากปลาป่วย ติดเชื้อ ซากหนู ไปทิ้งในบ่อหรือพื้นที่ปลอดเชื้อซึ่งจะก่อให้เกิดเป็นอันตรายต่อระบบการเลี้ยงรวมทั้งสิ่งแวดล้อมรอบ ๆ ฟาร์ม

อย่างไรก็ตามเชื้อโรคแต่ละชนิดอาจไม่สามารถแพร่กระจายหรือติดต่อได้ทุกวิธีตามที่ระบุไว้ข้างต้น เนื่องจากเชื้อแต่ละชนิดมีคุณสมบัติที่แตกต่างกันแต่แนวคิดของการป้องกันโรคในระบบความปลอดภัยทางชีวภาพจะต้องควบคุมป้องกันทุกช่องทางที่ทำให้เกิดการติดต่อละแพร่กระจายของโรคในฟาร์มได้ซึ่งจะช่วยป้องกันและลดความเสี่ยงของโรคระบาดได้หลายโรคโดยสามารถทำควบคู่ไปกับมาตรการจัดการแก้ไขปัญหาเฉพาะสำหรับแต่ละโรคในแต่ละฟาร์มได้นะคะ

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก) 

 
Mintra Lukkana, DVM, MSc, PhD
Pathradol Piamsomboon , DVM , PhD