สำหรับปัจจัยเสี่ยงในการนำเชื้อก่อโรคเข้ามาในฟาร์มสำคัญอีกอย่างที่ต้องกล่าวถึงและละเลยไม่ได้ก็คือเรื่องของพาหะนำเชื้อซึ่งเป็นสัตว์พาหะ พาหะ ในภาษาอังกฤษคือ vector หมายถึง สิ่งมีชีวิตที่เป็นพาหะนำเชื้อโรค โดยสัตว์พาหะนั้นมีหลายรูปแบบ เช่น ปลาที่พบในแหล่งน้ำธรรมชาติซึ่งอาจหลุดเข้ามาในระบบการเลี้ยง นกธรรมชาติ นกอพยพ นกกินปลา สัตว์ป่า หรือสัตว์รบกวน เช่น หนู และยังรวมถึงสัตว์เลี้ยงที่พบได้ทั่วไป เช่น สุนัขและแมว ซึ่งสามารถแพร่กระจายเชื้อโรคได้โดยเชื้อโรคอาจติดมาบนร่างกายหรือเท้าของสัตว์เหล่านั้นหรือสัตว์อาจนำชิ้นส่วนของปลา/กุ้ง หรือปลา/กุ้งทั้งตัวที่ติดเชื้อมาสู่บ่อเลี้ยง พื้นที่ ฟาร์มที่ไม่ติดเชื้อรวมทั้งแหล่งน้ำธรรมชาติและพื้นที่นอกฟาร์มทำให้เกิดการแพร่กระจายของเชื้อโรคในพื้นที่ดังกล่าวได้

แนวทางการป้องกันสัตว์พาหะ ที่เป็นปัจจัยเสี่ยงนั้นทำได้โดยฟาร์มต้องมีมาตรการจำกัดไม่ให้เกิดการสัมผัส (limit contact) ระหว่างสัตว์ที่เลี้ยงในฟาร์มกับสัตว์พาหะซึ่งอาจมีความเสี่ยงต่อการนำเชื้อโรคและแพร่ระบาดของเชื้อโรคต่อไป เช่น มีตาข่ายกันนก มีระบบการกรองน้ำที่นำมาใช้ในฟาร์มไม่ให้มีสัตว์พาหะจากแหล่งน้ำนอกฟาร์มเข้ามาในระบบน้ำของฟาร์ม มีระบบเก็บขยะที่มีภาชนะรองรับและฝาปิดมิดชิดมีการกำจัดขยะอย่างสม่ำเสมอ มีการดูแลมีภูมิทัศน์ของฟาร์ม สถานที่เก็บรักษาอาหารสัตว์ วัสดุและอุปกรณ์ต่างๆ ให้อยู่ในลักษณะที่ดีเพื่อลดโอกาสของการเป็นแหล่งที่อยู่อาศัยของสัตว์ที่เป็นพาหะนำโรค มีห้องน้ำ/ห้องสุขาที่ถูกหลักสุขอนามัย ไม่ปล่อยสัตว์เลี้ยงเข้าไปในบริเวณบ่อเลี้ยง มาตรการทั้งหมดนี้ควรคำนึงถึงทั้ง ปลา หอยที่พบในแหล่งน้ำธรรมชาติ สัตว์ล่าเหยื่อ สุนัข แมว หนู ที่มีโอกาสเข้าไปในพื้นที่ฟาร์มแต่ละฟาร์มได้ ฟาร์มจึงควรดำเนินมาตรการป้องกันและมีโปรแกรมกำจัดสัตว์พาหะดังกล่าว หากสัตว์พาหะมีจำนวนมากอาจประสานชุมชนในพื้นที่ร่วมกันหาทางแก้ไข

มาตรการความปลอดภัยทางชีวภาพ (Biosecurity measures) ที่มีประสิทธิภาพของฟาร์มจะช่วยป้องกันไม่ให้สัตว์ที่เลี้ยงสัมผัสกับสัตว์พาหะได้และในกรณีที่เกิดโรคระบาดในฟาร์มจะช่วยป้องกันไม่ให้เชื้อในฟาร์มแพร่กระจายออกนอกฟาร์มลงไปสู่แหล่งน้ำและสัตว์ที่อาศัยในธรรมชาติ

สัตวแพทย์หญิง ดร.มินตรา ลักขณา (หมอเม)
อ.น.สพ.ดร. ภัทรพล เปี่ยมสมบูรณ์ (หมอเอก) 

Animal vectors 

Another risk factor that we cannot overlook is the “animals” roaming our farm, carrying disease(s) with them. These animals are called “Vectors”

A vector is a living organism that transmits an infectious agent from an infected animal to a human or another animal.

A vector can be in any form; it could be a fish in a natural reservoir accidentally slip into culture system. Wild bird, migratory bird, wildlife, pest animals such as rodent as well as pet animal such as dog and cat.

Disease agents such as bacteria or viruses can attach to these animals and accidentally slip into a farm. Some animals love to sneak in and feed on dead and moribund fish and may carry those disease-infested fish to the neighboring pond, farm or natural water source outside the farm.

Preventing animal vectors

A main idea is to “Limit contact” between our animals and other animals that have potential to carry diseases. Biosecurity measure has described how to manage this issue. For example:

    - Install “bird net”

    - Apply filter membrane for water entering a farm

    - Waste management: all waste containers should be covered, and dispose waste routinely

    - Keeping farm’s landscape neat and tidy

    - Maintain good sanitary of feed and other farm equipment. Store feed in a secure place, safe from pest infestation.

    - Standard toilet should be provided

    - Pet should not be allowed to enter culture area

The preventive measure involves fish, shellfish (in natural resource), predator, dog, cat and rat that able sneak into the farm. The population of these animal should be controlled. Elimination should be carried out if needed.

 
Mintra Lukkana, DVM, MSc, PhD
Pathradol Piamsomboon , DVM , PhD